Skutki Panama Papers – czyli Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych rusza niebawem w Polsce

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („ustawa AML”), już 13 października tego roku Polska uruchomi Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych („Rejestr UBO”). Wiąże się to z wprowadzeniem nowych obowiązków dla spółek prawa handlowego w zakresie przekazywania informacji do Rejestru UBO. Ustawa AML, implementująca Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/849 („IV dyrektywa AML”) jest następstwem głośnej afery z 2015 roku, tzw. Panama Papers.

Jaki jest cel Rejestru UBO?

Zgodnie z IV dyrektywą AML, we wszystkich państwach członkowskich UE mają powstać rejestry beneficjentów rzeczywistych, które będą zawierały informacje o beneficjentach rzeczywistych spółek prawa handlowego, utworzonych pod prawem danego państwa. Rejestry stanowią jedną z wielu zmian wprowadzonych IV dyrektywą AML, które mają stanowić remedium na bolączkę braku transparentności sektora finansowego.

W Polsce Rejestr UBO ma zostać uruchomiony 13 października 2019 r. Obowiązek przekazywania informacji do Rejestru UBO będzie dotyczył większości spółek prawa handlowego, tj. spółek jawnych, komandytowych, komandytowo-akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych.

Celem Rejestru UBO jest ujawnienie danych osób fizycznych, faktycznie kontrolujących dany podmiot. Bez znaczenia pozostaje jak wiele osób prawnych jest kolejno w strukturze grupy udziałowcami lub wspólnikami. Beneficjentami rzeczywistymi, których dane mają być ujawnione, są zawsze osoby fizyczne. Nie ma przy tym znaczenia, czy osoby fizyczne na samym szczycie struktury mają miejsce zamieszkania w Polsce czy polskie obywatelstwo.

Rejestr UBO będzie jawny, a dostęp do niego bezpłatny.

Stara definicja, nowe zmartwienia

Obowiązek weryfikowania, kim są osoby fizyczne faktycznie kontrolujące spółki, od wielu lat spoczywał na bankach i innych instytucjach finansowych. Konieczność ujawniania danych osób fizycznych, które mimo, że formalnie rzadko widnieją jako pośredni czy bezpośredni wspólnicy spółki, a mimo to sprawują faktyczną kontrolę nad jej funkcjonowaniem, nie jest nowością. Niemniej wszystkie te dane wrażliwe nie były dotąd jawne, dostępne dla każdego bez względu na interes prawny.

Zgodnie z definicją ustawową, beneficjentami rzeczywistymi są osoby sprawujące bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych i które umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez spółkę. To również osoby, w imieniu których nawiązywane są stosunki gospodarcze lub przeprowadzana jest transakcja okazjonalna.

W przypadku podmiotu będącego osobą prawną są to:

• osoba fizyczna będąca udziałowcem lub akcjonariuszem, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej;

• osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu;

• osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji spółki, lub łącznie dysponującą więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu;

• osoba fizyczna sprawująca kontrolę poprzez posiadanie w stosunku do tej osoby prawnej uprawnień, podmiotu dominującego w rozumieniu ustawy o rachunkowości,

Jeśli nie będzie można ustalić  przesłanek lub okoliczności mogących wskazywać na fakt sprawowania kontroli nad daną osobą fizyczną przez inną osobę/ osoby, należy przyjąć, że taka osoba fizyczna jest jednocześnie beneficjentem rzeczywistym.

Kto będzie musiał dokonać zgłoszenia?

 Ustawa AML zobowiązuje następujące podmioty do zgłaszania informacji:

• spółki jawne;

• spółki komandytowe;

• spółki komandytowo-akcyjne;

• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością;

• spółki akcyjne.

Wyjątek będą stanowiły spółki publiczne, w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych.

Informacje dotyczące beneficjenta rzeczywistego, które będą podlegały ujawnieniu obejmują: imię i nazwisko, obywatelstwo, państwo zamieszkania, PESEL albo datę urodzenia oraz wielkość i charakter udziału lub uprawnień.

Zgłoszenia informacji będzie musiała dokonać osoba uprawniona do reprezentacji obowiązanego podmiotu, poprzez stronę internetową Rejestru UBO. Zgłoszenie będzie składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Terminy

Dla zobowiązanych spółek wprowadzone zostały dwa terminy na zgłoszenie informacji o beneficjencie rzeczywistym. Termin ten uzależniony jest od tego,  czy spółka będzie istnieć w momencie uruchomienia Rejestru UBO, czy też zostanie utworzona później.

Nowo utworzone spółki obowiązane do zgłoszenia informacji, będą miały na to 7 dni od dnia wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego („KRS”). W przypadku spółek już widniejących w KRS w momencie uruchomienia Rejestru UBO, termin na złożenie informacji upłynie 13 kwietnia 2020 r. Ponadto, wszelkie zmiany w złożonych informacjach należy zgłosić do Rejestru UBO w terminie 7 dni od dnia ich powstania.

Niedopełnienie obowiązku przez spółki obowiązane do zgłoszenia informacji do Rejestru UBO we wskazanych terminach, zagrożone jest karą pieniężną w wysokości do 1 000 000 zł.

Dostęp do informacji 

Aktualnie trwają prace nad utworzeniem systemu teleinformatycznego, który będzie przetwarzał dane Rejestru UBO. To, czy Rejestr UBO zostanie uruchomiony w przewidzianym ustawą AML terminie, nie jest pewne. Niemniej, zobowiązane spółki powinny się przygotować do przekazywania informacji o beneficjentach rzeczywistych we wskazanych terminach, już teraz uzyskując potrzebne dane.

Informacje z Rejestru UBO będą udostępniane za pomocą strony internetowej. Składanie wniosków jak i zgłaszanie informacji do Rejestru UBO będzie się odbywało również za pomocą systemu teleinformatycznego.

Echo sprawy Panama Papers

Burza medialna, która powstała w 2015 roku, po ujawnieniu tzw. Panama Papers, zwróciła uwagę na aspekt transparentności podmiotów prawnych. Przy okazji wyszły bowiem na jaw nadużycia struktur korporacyjnych oraz rajów podatkowych typu „offshore”do przeprowadzania, niekoniecznie legalnych w innych krajach, transakcji.

Echem afery Panama Papers w Polsce jest m.in. wprowadzenie Rejestru UBO.  Publiczny dostęp do danych o osobach fizycznych, faktycznie kontrolujących dany podmiot, ma w założeniu przyczynić się do zwiększenia transparentności transakcji i uniemożliwienia „ukrywania” się konkretnych osób za skomplikowanymi strukturami korporacyjnymi. Pomysł raportowania beneficjentów rzeczywistych zdaje się być słuszny. Istnieją jednak wątpliwości czy przejrzystość sektora finansowego nie jest realizowana kosztem nadmiernej ingerencji w prywatność osób fizycznych. Taka regulacja wydaje się zaskakująca, szczególnie w obliczu RODO, które od 2018 roku szczególnie chroni przetwarzanie danych osobowych.

Katarzyna Wojsiat, prawnik, praktyka doradztwa dla klientów indywidualnych, GWW