Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych (KSH)

W tym miesiącu zaczęła obowiązywać nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, która wprowadza do polskiego systemu prawa handlowego uregulowanie szczególnego typu stosunku zależności pomiędzy spółką dominującą a spółkami zależnymi. Do obrotu prawnego wchodzą nowe instytucje, takie jak grupa spółek, interes grupy spółek czy instytucja wiążącego polecenia.

13 października 2022 r. weszły w życie przepisy zmieniające Kodeks spółek handlowych, zawarte w Ustawie z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 807).

Należy zaznaczyć, że nowe regulacje z zakresu prawa holdingowego będą obowiązywać daną grupę spółek dopiero po tym, jak zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie co najmniej jednej ze spółek zależnych formalnie poweźmie stosowną uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek większością trzech czwartych głosów.

W parze z nowymi regulacjami wprowadzającymi model grupy spółek do KSH wprowadzono również zmiany dotyczące pozycji ustrojowej organów spółek kapitałowych, a w szczególności rad nadzorczych. Większość tych zmian zaczęła obowiązywać 13 października 2022 r. z zastrzeżeniem, że można wyłączyć ich stosowanie poprzez wprowadzenie  odpowiednich zapisów w umowie (statucie) spółki.

1. Najważniejsze zmiany dotyczące funkcjonowania zarządu i rady nadzorczej

• Doprecyzowanie zasad odpowiedzialności członków organów

Ustawodawca doprecyzował zasady odpowiedzialności członków organów za wyrządzoną szkodę poprzez podkreślenie, że członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku, aby dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Oznacza to, że członkowie organu, którzy starannie i lojalnie wykonywali swoje obowiązki i którzy zdecydowali się na podjęcie przez spółkę określonego ryzyka, zyskają ochronę na wypadek, gdyby później okazało się, iż decyzja biznesowa była nietrafna i doprowadziła do wyrządzenia spółce szkody.

• Ustalenie zasad liczenia kadencji

Kadencja członków organów spółki z o.o. i spółki akcyjnej będzie obliczana w pełnych latach obrotowych (o ile umowa lub statut nie stanowią inaczej). Ustawodawca ostatecznie przyjął więc stanowisko, że kadencja powinna być liczona w latach obrotowych (które nie muszą być latami kalendarzowymi), przy czym każdy rok kadencji, w tym także ostatni rok urzędowania członka zarządu (rady nadzorczej), musi być pełnym rokiem obrotowym.

• Zwiększenie efektywności rad nadzorczych

Nowelizacja KSH ma na celu zmianę charakteru rady nadzorczej z organu typowo kontrolnego w kierunku organu będącego równoprawnym partnerem zarządu z dostępem do informacji oraz realnych instrumentów nadzoru. Zmiany dotyczącą zasad funkcjonowania rady nadzorczej w spółce z o.o., prostej spółce akcyjnej oraz spółce akcyjnej i sprowadzają się w szczególności do następujących modyfikacji:

1. Nałożenie na zarząd obowiązku udzielania z własnej inicjatywy określonych informacji radzie nadzorczej, m.in. o uchwałach zarządu, w tym ich przedmiocie i sytuacji spółki.
2. Wprowadzenie obowiązku sporządzania corocznego sprawozdania rady nadzorczej (przy okazji zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego) oraz dookreślenie minimalnej treści takiego sprawozdania, które składane jest zwyczajnemu zgromadzeniu wspólników (walnemu zgromadzeniu) obok sprawozdania zarządu z działalności spółki.
3. Określenie zasad funkcjonowania komitetów rady nadzorczej oraz zasad delegowania członków rady nadzorczej do samodzielnego pełnienia czynności nadzorczych – rada nadzorcza może ustanawiać doraźne lub stałe komitety rady nadzorczej, składające się z członków rady nadzorczej, do pełnienia określonych czynności nadzorczych (komitety rady nadzorczej).
4. Ustanowienie obowiązku rady nadzorczej do zapewnienia, aby kluczowy biegły rewident był obecny na jej posiedzeniu poświęconym ocenie sprawozdania finansowego spółki za ostatni rok obrotowy. W trakcie posiedzenia kluczowy biegły rewident lub inny przedstawiciel firmy audytorskiej przedstawia radzie nadzorczej sprawozdanie z badania, w tym ocenę podstaw przyjętego oświadczenia odnoszącego się do zdolności spółki do kontynuowania działalności, oraz udziela odpowiedzi na pytania członków rady nadzorczej.
5. Na gruncie regulacji spółki akcyjnej wprowadzony zostanie obowiązek uzyskania zgody rady nadzorczej na zawarcie przez spółkę ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką z nią powiązaną transakcji, której wartość zsumowana z wartością transakcji z tą samą spółką w okresie roku obrotowego przekracza 10% sumy aktywów spółki, ustalonych na podstawie ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego spółki.
6. Wprowadzenie instytucji doradcy rady nadzorczej – rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonego zagadnienia dotyczącego działalności spółki lub jej stanu majątkowego przez wybranego doradcę.
7. Zaakcentowanie znaczenia funkcji przewodniczącego rady nadzorczej. To przewodniczący odpowiedzialny będzie za zwoływanie i organizację posiedzeń rady nadzorczej, w tym za pośrednictwem środków komunikowania się na odległość.
8. Podkreślenie obowiązku lojalności członków zarządu, rady nadzorczej oraz likwidatorów wobec spółki. Ponadto, w przypadku sprzeczności interesów spółki z interesami członka rady nadzorczej, jego współmałżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście, członek rady nadzorczej powinien ujawnić sprzeczność interesów i wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw oraz może żądać zaznaczenia tego w protokole.
9. Rozszerzenie prawa rady nadzorczej do żądania sporządzenia lub przekazania informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień – poprzez dookreślenie kręgu podmiotów, do którego rada nadzorcza może kierować żądania, a także określenie terminu do wykonania żądania.

2. Prawo holdingowe – grupa spółek

Nowelizacja KSH wprowadza do polskiego prawa regulacje dotyczące holdingów (grup spółek) – art. 21¹–21¹⁶ KSH.

• Grupa spółek

Zgodnie z nową definicją przez grupę spółek rozumie się ‘spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi’.

Spółka publiczna nie może być spółką zależną w grupie spółek.

• Formalne aspekty tworzenia grup spółek 

Zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej podejmuje uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej. Uchwała zapada większością trzech czwartych głosów.

Spółka dominująca i spółka zależna ujawniają w rejestrze uczestnictwo w grupie spółek. Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek następuje przez wpisanie wzmianki do rejestru.

• Wiążące polecenia

Spółka dominująca będzie mogła wydawać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenia dotyczące prowadzenia spraw spółki.  Wiążące polecenie wskazuje co najmniej:

1. oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
2. interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną polecenia spółki dominującej;
3. spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania polecenia spółki dominującej, o ile występują;
4. przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do polecenia spółki dominującej.

Procedowanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną uczestnicząca w grupie spółek:

1. Wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Odmowa wykonania wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Uchwała taka zawiera uzasadnienie.
2. Odmowa wykonania polecenia może zostać podjęta, o ile polecenie doprowadziłoby do niewypłacalności albo do zagrożenia niewypłacalnością spółki. Umowa albo statut spółki może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia, pod warunkiem wykupienia przez spółkę dominującą udziałów albo akcji tych wspólników spółki zależnej, którzy nie zgadzają się na zmianę.
3. Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.
4. Spółka dominująca może odpowiadać wobec spółki zależnej za szkodę związaną z realizacją wiążącego polecenia.
5. Spółka dominująca odpowiada przed wspólnikiem albo akcjonariuszem tej spółki za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

• Instrumenty ochrony wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych

Do instytucji prawnych zapewniających ochronę wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek zaliczyć należy:

1. obowiązek sporządzenia przez spółkę zależną sprawozdania o jej powiązaniach umownych ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, które to sprawozdanie obejmuje w swej treści wskazanie wiążących poleceń wydawanych tej spółce przez spółkę dominującą;
2. prawo do żądania, aby sąd rejestrowy wyznaczył firmę audytorską w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek;
3. prawo do wystąpienia z żądaniem przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, tzw. sell-out.

• Squeeze-out wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych 

Spółka dominująca może przymusowo wykupić udziały albo akcje należące do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.