W poprzednich tekstach omówiliśmy zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym w przypadku pracy na terytorium UE, EOG i Szwajcarii (tutaj) oraz w krajach, z którymi wiążą Polskę umowy o zabezpieczeniu społecznym (tutaj). W dzisiejszym artykule chcielibyśmy natomiast poruszyć ten problem w odniesieniu do państw, z którymi Rzeczpospolita Polska nie zawarła takich umów.

Praca dla firmy zagranicznej spoza UE

Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 497) rozróżnia obowiązkowe i nieobowiązkowe podleganie ubezpieczeniom społecznym w Polsce. Oznacza to, że pracownicy na terytorium RP (czyli zatrudnieni przez polskich pracodawców) oraz inne enumeratywnie wskazane w tej ustawie kategorie osób podlegają ubezpieczeniom obowiązkowo, pozostali zaś – dobrowolnie. Na tej podstawie przyjmuje się, że na zasadzie dobrowolności ubezpieczeniami społecznymi w Polsce objęci będą pracownicy zatrudnieni przez pracodawców spoza Unii Europejskiej i z krajów, z którymi Polska nie podpisała umowy bilateralnej o zabezpieczeniu społecznym. Opłacanie składek ZUS za takich pracowników mogą regulować np. umowy o pracę czy świadczenie usług.

ZUS z tytułu pracy zdalnej za granicą – Polka w Katarze i rezydencja podatkowa

Problemy praktyczne związane z oskładkowaniem pojawiają się w sytuacji, kiedy pracownik świadczy na rzecz polskiego pracodawcy pracę (lub usługi) z kraju, z którym Polska nie podpisała umowy o zabezpieczeniu społecznym. Ciekawego przykładu dostarcza sprawa będąca przedmiotem interpretacji Centrali ZUS (DI/100000/43/341/2021). Zatrudniona w Polsce obywatelka RP, towarzysząc mężowi, wyjechała do Kataru. Z decyzją o wyjeździe wiązała się zmiana jej rezydencji podatkowej, co zostało potwierdzone przez katarski organ administracji. Wnioskodawca zmierzał tu do ustalenia, czy wobec uzyskania katarskiej rezydencji przez pracownicę ZUS może zaprzestać pobierania od niej składek.

Na tak postawione pytanie organ udzielił odpowiedzi negatywnej. W ocenie ZUS umowa o pracę wykonywaną na terenie innego państwa, np. na terenie Kataru, „z którym Rzeczpospolita Polska nie jest związana żadną umową o zabezpieczeniu społecznym, nie niweluje statusu pracownika na terenie Polski. Istotnym jest fakt, że umowa o pracę została zawarta przez polskiego obywatela z polskim pracodawcą, który wypłaca mu wynagrodzenie za pracę świadczoną również na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Certyfikat rezydencji podatkowej nie ma w tym zakresie znaczenia rozstrzygającego (kwestie rezydencji podatkowej omawiamy tutaj). Co ważne, ZUS podkreślił, że w przypadku pracy zdalnej za granicą (w państwie niebędącym stroną umowy o zabezpieczeniu społecznym) może wystąpić ryzyko podwójnego oskładkowania danej umowy o pracę.

Pracownicy z Azji – oskładkowanie umów i pobyt stały

Choć plany polskiego rządu związane ze strategią migracyjną Polski na lata 2025–2030 mogą spowodować ograniczenie dopuszczalności zawierania umów cywilnoprawnych z cudzoziemcami, to uzasadnione wydaje się omówienie także interpretacji ZUS dotyczącej oskładkowania pracowników z zagranicy – ustalenia te dotyczą bowiem także stosunku pracy.

Przedsiębiorca planował zatrudnienie cudzoziemców z państw, z którymi Rzeczpospolita Polska nie zawarła umów o zabezpieczeniu społecznym – wystąpił więc do ZUS o wydanie interpretacji indywidualnej (DI/100000/43/277/2024). Pytanie podmiotu powierzającego pracę cudzoziemcom sprowadzało się do rozstrzygnięcia, czy zatrudnieni przez wnioskodawcę cudzoziemcy z takich państw jak Indie, Nepal, Bangladesz, Kazachstan czy Kolumbia będą podlegać ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych wobec braku umów o zabezpieczeniu społecznym z tymi krajami. Zdaniem wnioskodawcy obowiązek odprowadzania składek ZUS nie powstanie, ponieważ pracownicy ci przebywają w Polsce jedynie czasowo, podczas gdy – zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – przesłanką oskładkowania umów z nimi zawieranych jest pobyt stały na terytorium RP.

Stanowiska tego nie podzieliła Centrala ZUS. W ocenie organu – opartej na linii orzeczniczej Sądu Najwyższego – legitymowanie się zezwoleniem na pobyt czasowy nie wyklucza uznania charakteru przebywania cudzoziemca w Polsce za „pobyt stały” na gruncie przepisów o ubezpieczeniach społecznych. Oznacza to, że pracownicy z Azji i Ameryki Łacińskiej sprowadzeni przez wnioskodawcę będą – podobnie jak ich polscy koledzy – podlegali obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Warto przy tym zaznaczyć, że Centrala ZUS jeszcze w 2023 r. prezentowała odmienną wykładnię, wskazując, że nawet cykliczne pobyty cudzoziemców w Polsce dla celów zarobkowych nie będą skutkowały objęciem ich obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym (DI/100000/43/420/2023).

Podleganie składkom ZUS – przywilej pracownika?

Z omówionych interpretacji wyłania się specyficzne rozumienie – poniekąd sprzeczne z powszechnym odczuciem – podlegania składkom na ubezpieczenie społeczne jako przywileju pracownika (zleceniobiorcy). W szczególności jest to widoczne w drugim z przytoczonych stanowisk Centrali ZUS, w którego świetle wymóg „pobytu stałego” mógłby pozbawić zagranicznych pracowników, niespełniających jeszcze przesłanek do uzyskania stosownego zezwolenia, ochrony ubezpieczeniowej.

Podjęcie pracy dla zagranicznej firmy spoza UE, EOG, Szwajcarii czy kraju związanego z Polską umową o zabezpieczeniu społecznym, choć w wielu przypadkach atrakcyjne finansowo, wymaga rozważnej decyzji. Na tym tle mogą bowiem pojawić się problemy z podwójnym oskładkowaniem czy wymogami wynikłymi z poddania umowy o pracę prawu obcemu.

Rozważnej decyzji sprzyja bez wątpienia skorzystanie z porady doświadczonych specjalistów. Więcej informacji o zakresie wsparcia kancelarii GWW znajdą Państwo na naszej stronie internetowej: www.gww.pl.