W ostatnich latach coraz częściej spotykamy się z sytuacją, w której polskie organy celne wykorzystują w postępowaniach administracyjnych dokumenty pozyskane od władz celnych Chińskiej Republiki Ludowej. Praktyka ta rodzi istotne pytania o jakość materiału dowodowego oraz zasady jego weryfikacji w kontekście ochrony praw podmiotów gospodarczych prowadzących handel z Chinami.

Nieprawidłowości w chińskich deklaracjach eksportowych

Analiza dokumentów pozyskanych od władz celnych ChRL ujawnia szereg istotnych rozbieżności, które powinny wzbudzać uzasadnione wątpliwości co do ich wiarygodności jako podstawy dowodowej. Najczęściej występujące nieprawidłowości dotyczą kluczowych elementów transakcji handlowych.

W praktyce obserwujemy systematyczny brak korelacji między danymi zawartymi w chińskich deklaracjach eksportowych a informacjami figurującymi w polskich zgłoszeniach celnych importowych. Dotyczy to fundamentalnych parametrów transakcji, takich jak numery faktur handlowych, opisy towarów, numery kontraktów oraz dokumentów przewozowych. Numery faktur w deklaracjach eksportowych nie odpowiadają faktycznym dokumentom handlowym użytym w transakcji, bywają różnice między masą deklarowaną w Chinach a rzeczywistą masą przesyłek, opisy produktów w dokumentach chińskich często nie pokrywają się z rzeczywistym towarem, a także widoczny jest brak spójności w numeracji umów handlowych między dokumentacją eksportową a importową.

Te systematyczne rozbieżności nie są incydentalne – stanowią powtarzalny wzorzec, który powinien skłaniać do głębszej refleksji nad metodologią wykorzystywania takich dokumentów jako podstawy do kwestionowania wartości celnej zadeklarowanej przez importerów. Mimo oczywistych sprzeczności polskie organy celne w sposób rutynowy uznają te deklaracje za wiarygodne i podstawowe narzędzie dowodowe w sporach dotyczących wartości celnej towarów.

Problematyczna praktyka polskich organów celnych

Sposób postępowania polskich organów rodzi uzasadnione zastrzeżenia zarówno z perspektywy proceduralnej, jak i merytorycznej. Kluczowym problemem jest traktowanie chińskich deklaracji eksportowych jako niepodważalnego dowodu w sporach dotyczących wartości celnej mimo braku ich weryfikacji i oczywistych sprzeczności z pozostałym materiałem dowodowym.

Szczególnie niepokojący jest brak zainteresowania polskich organów celnych w pozyskaniu dokumentów źródłowych do deklaracji otrzymanych od władz ChRL. W praktyce oznacza to, że decyzje o podwyższeniu należności celnych i podatkowych opierają się na dokumentach wtórnych, bez możliwości weryfikacji ich zgodności z oryginalnymi zapisami księgowymi czy faktycznymi warunkami transakcji.

Konsekwencje dla przedsiębiorców mogą być następujące:

• podwyższenie zobowiązań celnych i podatkowych,
• konieczność kwestionowania decyzji przed sądami administracyjnymi,
• długotrwałe postępowania administracyjne,
• wzrost kosztów prowadzenia działalności importowej,
• niepewność prawna w planowaniu transakcji.

Polskie organy celne bezrefleksyjnie stosują chińskie deklaracje eksportowe jako podstawę do ustalenia wartości towarów identycznych, nie uznając wartości transakcyjnej wskazanej w zgłoszeniu celnym w procedurze dopuszczenia do obrotu. Takie podejście narusza fundamentalną zasadę obiektywnej oceny całokształtu materiału dowodowego, która powinna przyświecać każdemu postępowaniu administracyjnemu.

Przełomowy wyrok WSA w Gdańsku

W dniu 21 lutego 2025 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wydał przełomowy wyrok (sygn. akt III SA/Gd 396/24), który może znacząco wpłynąć na praktykę stosowania dokumentów otrzymywanych od władz celnych Chin w postępowaniach prowadzonych przez polskie organy celne.

Sąd w sposób jednoznaczny podkreślił fundamentalną zasadę postępowania dowodowego: dokumenty uzyskane na podstawie umowy między Wspólnotą Europejską a rządem Chińskiej Republiki Ludowej o współpracy i wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach celnych podlegają ocenie jak każdy inny dowód. A zatem obowiązuje:

1. Zasada swobodnej oceny dowodów

Dokumenty z ChRL nie mają uprzywilejowanej pozycji dowodowej i muszą być oceniane w kontekście całego materiału.

2. Obowiązek kompleksowej oceny

Organy celne nie mogą opierać się wyłącznie na deklaracjach eksportowych, pomijając spójne dokumenty dołączone do zgłoszenia.

3. Równorzędność materiału dowodowego

Dokumentacja importera ma równorzędną wartość dowodową jak dokumenty pozyskane od władz zagranicznych.

Wyrok WSA w Gdańsku stanowi istotny precedens, który podważa dotychczasową praktykę automatycznego przyznawania chińskim deklaracjom eksportowym nadrzędnej wartości dowodowej. Kluczowym wnioskiem płynącym z wyroku jest wymóg zachowania przez organy celne obiektywizmu i kompleksowości w ocenie materiału dowodowego, szczególnie w sytuacji, gdy dokumenty z różnych źródeł wykazują istotne rozbieżności.

Wnioski i rekomendacje dla praktyki celnej

Opisana problematyka wymaga pilnej refleksji nad praktyką organów celnych w zakresie wykorzystywania dokumentów otrzymywanych od władz chińskich. Wyrok WSA w Gdańsku wyznacza nowy standard postępowania, który powinien zostać wdrożony w codziennej praktyce administracyjnej.

1. Weryfikacja dokumentów źródłowych

Organy celne powinny aktywnie dążyć do pozyskania i weryfikacji dokumentów źródłowych dla deklaracji otrzymanych z ChRL.

2. Kompleksowa ocena dowodów

Każda deklaracja eksportowa musi być analizowana w kontekście całości materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie.

3. Weryfikacja rozbieżności

Sprzeczności między dokumentami z różnych źródeł wymagają szczegółowego wyjaśnienia przed podjęciem decyzji.

4. Równorzędność dokumentacji

Dokumenty przedkładane przez importera powinny być traktowane z taką samą starannością jak te otrzymane z ChRL.

Dla organów celnych

• Wdrożenie procedur kompleksowej weryfikacji dokumentów zagranicznych,
• szkolenie personelu w zakresie oceny sprzeczności dowodowych,
• przyjęcie standardów wymagających pozyskania dokumentacji źródłowej,
• respektowanie zasady in dubio pro tributario.

Dla importerów i ich doradców

• Aktywne kwestionowanie decyzji opartych wyłącznie na deklaracjach z ChRL,
• powoływanie się na orzecznictwo WSA w Gdańsku,
• gromadzenie kompleksowej dokumentacji transakcji,
• analiza rozbieżności i ich szczegółowe wyjaśnianie w postępowaniu.