W jednym z poprzednich wpisów poruszono kwestię śmierci wspólnika spółki z o.o. Wynikało z niego, że wspólnik powinien z odpowiednim wyprzedzeniem zadbać o kwestie związane z dziedziczeniem udziałów. Powyższe stwierdzenie odnieść można odpowiednio do indywidualnego przedsiębiorcy, czyli osoby fizycznej prowadzącej działalność na własny rachunek.

Dlaczego indywidualna działalność gospodarcza jest tak popularna ?

Jednoosobową firmę przede wszystkim łatwo założyć. Nie musimy szukać wspólników, składać wniosków do KRS, prowadzić rozbudowanej księgowości, itp. Jednocześnie jednak, śmierć przedsiębiorcy może doprowadzić do zamknięcia firmy. Nagle znika bowiem osoba, która kontaktowała się z klientami, podpisywała faktury, czy realizowała przelewy. Jeżeli indywidualny przedsiębiorca nie zadba o los firmy po swojej śmierci, negatywne skutki dotkną nie tylko jego najbliższych, ale również pracowników oraz kontrahentów. Dlatego tak ważne staje się skorzystanie z rozwiązań prawnych, pozwalających na kontynuację dotychczasowej działalności przez jego spadkobierców.

Z czym wiąże się śmierć indywidualnego przedsiębiorcy ?

Prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy przechodzą z chwilą jego śmierci na osoby dziedziczące po zmarłym. Przedmiotem dziedziczenia może być również przedsiębiorstwo, jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych, przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Całe należące do zmarłego przedsiębiorstwo może więc zostać odziedziczone przez jego spadkobierców. W sytuacji gdy przedsiębiorca nie ureguluje kwestii spadkowych jeszcze za swojego życia, to po jego śmierci należący do niego majątek podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych.

Ale co to oznacza w praktyce ?

Spadkobiercy nie będą mogli od razu przejąć zarządzania odziedziczoną firmą. W pierwszej kolejności, muszą oni uzyskać sądowe stwierdzenie nabycie spadku, czyli dokument potwierdzający spadkobranie po zmarłym przedsiębiorcy. Uprawnione osoby mogą także wystąpić o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może przy tym nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

Sytuacja jeszcze bardziej gmatwa się, gdy po zmarłym dziedziczy więcej niż jedna osoba. W takim przypadku dodatkowo niezbędne jest dokonanie działu spadku. Problemy pojawiają się wtedy, gdy spadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia w sprawie podzielenia spadku. Konflikty między najbliższymi członkami rodziny często prowadzą do tego, że świetnie prosperujące przedsiębiorstwo kończy swoją działalność wraz ze śmiercią dotychczasowego właściciela. Zwłaszcza, że konkurencja nie śpi, a klienci nie będą czekać aż żona, dzieci i cała reszta zainteresowanych dogada się co do tego, jak dalej prowadzić biznes.

Co powinien zrobić indywidualny przedsiębiorca ?

Wskazane jest, aby biznesmen uregulował status jego firmy na wypadek śmierci. Powinien zastanowić się, czy wśród jego najbliższych są osoby, które mogą nadal prowadzić firmę, tj. mają niezbędne ku temu doświadczenie, wykształcenie, czy charyzmę. Następnie przedsiębiorca może podjąć działania, dzięki którym wybrana przez niego osoba odziedziczy po nim przedsiębiorstwo. W tym zakresie można skorzystać z takich instytucji prawnych, jak testament lub zapis windykacyjny. W okresie między otwarciem spadku a faktycznym przejęciem przedsiębiorstwa firmą zarządzać może wykonawca testamentu.

Co w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie podejmie żadnych działań na wypadek śmierci ?

W sytuacji, gdy przedsiębiorca nie zdążył przedsięwziąć stosownych kroków, wszystko zależy od dobrej woli jego spadkobierców. Jeżeli nie będą oni zainteresowani dalszym prowadzeniem biznesu, śmierć jednoosobowego przedsiębiorcy będzie równoznaczna z rozbiorem firmy. W praktyce poszczególne składniki przedsiębiorstwa zostaną podzielone między spadkobierców. Spadkobiercy mogą jednak doprowadzić do zachowania integralności przedsiębiorstwa i dalszego wykorzystywania go w celach gospodarczych – przez nich samych lub inne osoby. W takim przypadku powinni dokonać działu spadku – w ten sposób, aby określone osoby uzyskały prawo do całego przedsiębiorstwa niezbędnego dla kontynuacji biznesu.

Każdy przedsiębiorca powinien więc zadać sobie pytanie, czy nie prościej zadbać o los firmy na wypadek śmierci, zamiast zawierzać dobrej woli spadkobierców…

Autorem artykułu jest Marcin Borkowski, doktor nauk prawnych i radca prawny w GWW.