Fundacja rodzinna stanowi instytucję prawną, po którą sięga się – i słusznie! – coraz częściej. Przy prowadzeniu jej spraw trzeba jednak pamiętać o katalogu dozwolonej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej. Ponieważ podjęcie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej nieobjętej tym katalogiem skutkuje zastosowaniem sankcyjnej stawki podatku, warto poznać te formy lokowania majątku, które mogą stać się przedmiotem sporu podatkowego.

Intuicja nie zawsze słuszna

Biznesowa intuicja podpowiadałaby, że istnieją takie formy lokowania majątku, które, w stopniu większym niż inne, odpowiadają istocie fundacji rodzinnej i to właśnie one powinny tworzyć ratio legis dla przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 326 ze zm). Jak wynika jednak z analizy jej przepisów (w związku z ustawą o CIT), niektóre z nich zostały wyłączone – celowo bądź nie – z katalogu dozwolonej działalności gospodarczej, wprowadzonego art. 5 ust. 1 tej ustawy. Ponieważ – przypomnijmy – art. 24r ustawy o CIT stanowi, że w zakresie, w jakim fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza katalog określony w art. 5 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, stawka podatku wynosi 25% podstawy opodatkowania (to więc swego rodzaju stawka „sankcyjna”), zakres dozwolonej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej wielokrotnie już stawał się przedmiotem sporów podatników z organami.  Przyjrzyjmy się zatem kliku przypadkom, które wydają się szczególnie ważne dla uniknięcia sankcyjnego opodatkowania, a zatem – dla gospodarczej efektywności fundacji rodzinnej.

Odsetki z lokat bez CIT – fiskus po stronie podatnika

Powszechną i oczywistą praktyką w obrocie gospodarczym jest zawieranie umów lokat bankowych, by z tytułu rachunków tego typu czerpać odsetki. Popularność tej formy lokowania kapitału skłania zaś do postawienia pytania o dopuszczalność zastosowania do niej art. 5 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej. Przed przystąpieniem do bardziej szczegółowych rozważań warto zaznaczyć, że w doktrynie stawia się tezę o paradygmacie bezpiecznej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej. Za jej przyjęciem przemawia sam katalog dozwolonej działalności gospodarczej takiej fundacji. Oznacza to, że działania biznesowe z wykorzystaniem tej instytucji nie powinny służyć działalności wysokiego ryzyka, ale raczej pełnić funkcję „bezpiecznej przystani” dla zakumulowanego majątku rodzinnego. W tym kontekście niejako samorzutnie nasuwa się wniosek, że inwestycja na wskroś bezpieczna – czerpanie odsetek z lokat bankowych – wręcz idealnie się  w ten paradygmat wpisuje.

Czy taka jednak teza znajduje oparcie w obowiązujących przepisach? To już nie jest tak jednoznaczne. Klasyczna lokata terminowa stanowi formę umowy rachunku bankowego, o której mowa w art. 725 KC w zw. z art. 845 KC (depozyt nieprawidłowy). Do lokaty terminowej odwołuje się także art. 49 Prawa bankowego. Jest to zatem klasyczna instytucja cywilistyczna, niemająca związku z papierami wartościowymi czy instrumentami finansowymi, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2023 r. poz. 646).  Tym samym nie sposób potraktować odsetek z lokat analogicznie do np. odsetek z obligacji, które jak najbardziej stanowią dochód nieopodatkowany CIT w fundacjach rodzinnych (zob. interpretacja nr 0111-KDIB1-2.4010.489.2023.2.EJ).

Można jednak znaleźć także osadzone w językowej wykładni ustawy o fundacji rodzinnej argumenty przemawiające za brakiem opodatkowania CIT odsetek od lokat takiego podmiotu. Artykuł 5 ust. 1 pkt 2 stanowi bowiem, że fundacja rodzinna „może wykonywać działalność gospodarczą […] w zakresie najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie”. Zgodnie z art. 725 KC przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych. Środki pieniężne stanowią mienie w rozumieniu art. 44 KC. Należy zatem stwierdzić, że przekazanie środków pieniężnych bankowi do przechowania, nawet oprocentowane na podstawie art. 845 KC, stanowi formę udostępnianie mienia bankowi przez fundację rodzinną, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2.

Takie też stanowisko zajął podatnik we wniosku o interpretację indywidualną. Jak zauważył, wskutek założenia danej lokaty bankowej (w tym wniesienia na rachunek lokaty terminowej środków pieniężnych) wnioskodawca udostępnia mienie (środki pieniężne) do korzystania (tj. umożliwia korzystanie ze środków pieniężnych) bankowi na podstawie umowy rachunku lokaty terminowej (umowy rachunku bankowego).

Dyrektor KIS zajął stanowisko bliskie poglądowi podatnika. W rozstrzygnięciu interpretacji z 15 lutego 2024 r. (nr 0111-KDIB1-2.4010.630.2023.1.ANK) zgodził się z ogólną tezą, że odsetki od lokat bankowych są zwolnione z CIT dla fundacji rodzinnych, z innego jednak powodu  niż ten wskazany przez stronę. Organ wywodzi bowiem, że lokowanie środków na oprocentowanych rachunkach bankowych nie stanowi w ogóle działalności gospodarczej – nie tylko z art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej, ale in genere. Tym samym jest to również zdarzenie zwolnione z CIT, ponieważ  w przypadku fundacji rodzinnych opodatkowaniu podlegają tylko konkretne kategorie dochodów.

Lokaty strukturyzowane – podatkowy dryf ku bezpiecznej przystani?

Odrębną kwestią do rozważenia pozostaje opodatkowanie w fundacjach rodzinnych lokat strukturyzowanych. Lokaty strukturyzowane to specyficzne instrumenty, które łączą w sobie elementy klasycznego depozytu oraz instrumentu finansowego opartego np. o indeks, wartość towaru lub kontraktu. Choć lokata strukturyzowana nie jest instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi,  z całą pewnością stanowi jednak „prawo o podobnym charakterze”, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o fundacji rodzinnej, Jego ważnym elementem składowym są bowiem typowe instrumenty finansowe (np. kontrakty terminowe). Tym samym zwolnienie z CIT odsetek z lokat strukturyzowanych nie powinno budzić wątpliwości.

Obrót walutami jako niedozwolony obrót mieniem – już nie dla fundacji rodzinnej

Odrębnym problemem jest możliwość nieopodatkowanego obrotu walutami w fundacji rodzinnej. Taką formę inwestowania należy uznać za wyłączoną z katalogu dozwolonej działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o fundacji rodzinnej zakazane jest nabywanie mienia w fundacji rodzinnej jedynie celem jego dalszego zbycia. Aktywny handel wiąże się więc z 25-procentową stawką CIT.

Jeśli zaś chodzi o uczestnictwo fundacji rodzinnej w obrocie walutami na rynkach spekulacyjnych, takich jak Forex, na przeszkodzie staje także klasyfikacja tej działalności w PKD. Dla udziału w obrocie na takich rynkach przypisuje się kod 64.99.Z (pozostała finansowa działalność usługowa, gdzie indziej niesklasyfikowana, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych). Organy nie akceptują jednak stosowania tego kodu przez fundacje rodzinne. Jak wynika bowiem z jednej z niedawnych interpretacji indywidualnych (nr 0111-KDIB1-2.4010.317.2023.2.DP) obrót zagranicznymi środkami płatniczymi objęty jest dozwoloną działalnością fundacji jedynie wówczas, gdy służy on dokonywaniu płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej. Oznacza to, że nabyte przez fundację rodzinną środki walutowe nie mogą służyć do celów spekulacyjnych.

Inwestycje w zagraniczne papiery wartościowe – wybór dobry, ale z wyjątkami

Trzecim zagadnieniem jest inwestowanie w zagraniczne papiery wartościowe. Ta klasa aktywów nie powinna budzić obaw u podatników w zakresie „sankcyjnego” opodatkowania CIT. Po pierwsze, zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy fundacja rodzinna może nabywać i zbywać papiery wartościowe, instrumenty pochodne i prawa o podobnym charakterze. Pojęcia te definiowane są na gruncie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi i, co istotne, zawierają w sobie także tego typu instrumenty ustanowione pod prawem obcym. Nie ma zatem podstaw do uznania, że inwestowanie w zagraniczne papiery wartościowe zostało wyłączone z katalogu dozwolonej działalności gospodarczej. Stanowisko takie znalazło potwierdzenie w interpretacji podatkowej nr 0111-KDIB1-2.4010.317.2023.2.DP. Co jednak godne podkreślenia, zdaniem organu podatkowego z katalogu wyłączono natomiast inwestowanie w fundusze inwestycyjne, mające formę spółek transparentnych podatkowo na gruncie prawa obcego (np. interpretacja nr 0111-KDIB1-2.4010.642.2023.1.DP).

Wniosek – rozważne planowanie

W kontekście wprowadzenia do polskiego systemu prawnego zamkniętego katalogu dopuszczalnej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej złożoność jej potencjalnych działań biznesowych powinna skłaniać do rozważnego, choć bynajmniej nie bojaźliwego, udziału w obrocie gospodarczym. Tylko wtedy korzystanie z tej względnie młodej instytucji nie będzie wiązało się z niespodziewanie dolegliwym ryzykiem podatkowym.