Partnerzy życiowi, którzy zawarli związek małżeński lub dopiero ten krok zaplanowali, coraz częściej decydują się na umowne uregulowanie wzajemnych stosunków majątkowych. W jednym z poprzednich artykułów poruszyliśmy kwestie związane z ustrojem wspólności małżeńskiej; w tym zaś chcielibyśmy skoncentrować się na małżeńskich umowach majątkowych, czyli potocznie: intercyzach.

Intercyza – małżeńska umowa majątkowa

Przemiany gospodarcze ostatnich dekad wzmocniły samodzielność osobistą i ekonomiczną obydwojga małżonków. Skutkiem tych przekształceń ustawowy ustrój majątkowy małżeński (wspólność majątkowa) przestał odpowiadać potrzebom wielu małżeństw, a zwłaszcza tych, w których każde z małżonków uzyskuje wysokie dochody z działalności gospodarczej. Instrumentem prawnym pozwalającym zminimalizować ryzyko ekonomiczne i prawne w małżeństwie jest zawarcie tzw. intercyzy.

Choć pojęcie „intercyzy” powszechnie występuje w języku niespecjalistów, jak się wydaje, nie wszyscy nupturienci prawidłowo rozpoznają jego treść. „Intercyzą” potocznie określa się bowiem umowę regulującą stosunki majątkowe między małżonkami w sposób odmienny od ustroju ustawowego. Etymologicznie rzecz biorąc, rzeczownik „intercyza” (od łac. intercidere – przecinać) nie oddaje jednak pełni możliwości, jakie dla małżeńskich umów majątkowych dopuszcza polskie prawo rodzinne. Warto wszakże pamiętać, że narzeczeni bądź małżonkowie mają aż trzy możliwości, niekoniecznie skutkujące wprowadzeniem ustroju rozdzielności majątkowej:

1. umowne rozszerzenie lub ograniczenie wspólności majątkowej,
2. umowne ustanowienie ustroju rozdzielności majątkowej czy
3. umowne ustanowienie ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Intercyzę można zawrzeć zarówno przed wstąpieniem w związek małżeński, jak również w trakcie jego trwania. Obowiązuje przy tym – pod rygorem nieważności – forma aktu notarialnego. W przypadku zawarcia intercyzy przed powstaniem małżeństwa, koszty notarialne wyniesie ok. 600 złotych brutto (400 złotych taksy maksymalnej, opłata za wypisy i VAT), jeśli zaś na zawarcie umowy majątkowej zdecydują się małżonkowie, to opłata będzie uzależniona od wartości majątku wspólnego (w praktyce – nawet kilka tysięcy złotych).

Modyfikacje małżeńskiej wspólności majątkowej – jej rozszerzenie lub ograniczenie

Co do zasady rzeczy nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego należą wyłącznie do majątku osobistego małżonka, który je nabył. Rozszerzenie wspólności majątkowej w drodze intercyzy polega na tym, że majątek, który został nabyty przez jednego z małżonków przed zawarciem związku małżeńskiego, na mocy umowy wchodzi do majątku wspólnego małżonków.

Należy jednak pamiętać, że przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie dopuszczają rozszerzenia małżeńskiej wspólności majątkowej na:

• przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
• prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
• wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała;
• wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
• niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Ograniczenie wspólności majątkowej analogicznie polega na wyłączeniu z majątku wspólnego niektórych jego składników. Posłużmy się prostym przykładem: jeśli jeden z małżonków przed ślubem nabył nieruchomość i chciałby ją wynajmować – w ustroju ustawowym środki stanowiące dochód z najmu tej nieruchomości trafiają do majątku wspólnego. W ramach umowy ograniczającej wspólność majątkową można natomiast wyraźnie wskazać, że dochody, jakie przynosi dana nieruchomość, będą stanowiły składniki majątku osobistego tego małżonka.

Pełna rozdzielność majątkowa – jeden związek, dwa majątki

Jak wspomnieliśmy, wśród umownych ustrojów majątkowych małżeńskich wyróżnia się rozdzielność majątkową i rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Pozostawiając omówienie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków materii kolejnego artykułu, skupimy się tu na „zwykłej” rozdzielności majątkowej (czasem zwanej pełną rozdzielnością majątkową).

Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że w momencie zawarcia małżeństwa nie powstaje majątek wspólny, ale każdy z małżonków zachowuje swój dotychczasowy majątek odrębny. W przypadku zawarcia umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową w toku trwającego już małżeństwa składniki objęte majątkiem wspólnym będą podlegały podziałowi, którego można dokonać już w samym akcie notarialnym ustanawiającym rozdzielność. W tym kontekście należy też dodać, że – zgodnie z art. 51¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – w ustroju rozdzielności majątkowej każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem.

Rozdzielność bez intercyzy – ustrój przymusowy

Czy można ustanowić ustrój rozdzielności w trakcie trwającego małżeństwa mimo braku zgody drugiego małżonka? Tak, Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje bowiem powstanie rozdzielności majątkowej także z mocy orzeczenia sądu lub przepisu prawa. Dotyczy to pięciu przypadków powstania rozdzielności majątkowej:

• na podstawie orzeczenia sądu opartego na żądaniu jednego z małżonków;
• na podstawie orzeczenia sądu wydanego w oparciu o żądanie wierzyciela jednego z małżonków;
• z mocy prawa na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków (całkowitym lub częściowym);
• z mocy prawa w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków;
• na podstawie prawomocnego orzeczenia o separacji.

Wśród okoliczności, w których powstaje przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej, na uwagę zasługuje wydanie przez sąd orzeczenia na podstawie żądania jednego z małżonków. Małżonek może bowiem zażądać przymusowego ustanowienia rozdzielności majątkowej na drodze sądowej, ale tylko w razie zaistnienia ku temu ważnych powodów. Za takie „ważne powody” przyjęło się z kolei uważać okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność ustawowa przestaje służyć dobru drugiego z małżonków oraz dobru założonej przez małżonków rodziny, np. trwonienie majątku na skutek alkoholizmu, narkomanii, hazardu czy uporczywej skłonności do podejmowania ryzykownych decyzji finansowych. Rozdzielność majątkowa może powstać z datą złożenia pozwu, a w wyjątkowych sytuacjach również z datą wsteczną.

Małżeńskie ustroje majątkowe – wybór rozwiązania

Które rozwiązanie wybrać – pozostać przy wspólności ustawowej czy zawrzeć intercyzę? To już zależy od samych małżonków, którzy przed podjęciem tej decyzji powinni zastanowić się nad ich pozycją ekonomiczną, sytuacją życiową i sposobem zarobkowania.

Efektywności takiej analizy będzie sprzyjać kontakt z naszymi ekspertami. Prawnicy GWW, w oparciu o kwestionariusz wypełniony przez klienta, zaproponują taki projekt umowy, która będzie w pełni odpowiadać jego osobistym i ekonomicznym celom.

Więcej na temat naszego wsparcia: https://gww.pl/obszary/klienci-indywidualni/.