1 lipca 2020 r. weszły w życie długo wyczekiwane zmiany Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie specjalistycznego sądownictwa w sprawach dotyczących praw własności intelektualnej. Motorem do wprowadzenia zmian była konieczność wdrożenia do polskiego porządku prawnego Dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej i zapewnienie sądowej ochrony tych praw w ramach jednolitego i wyspecjalizowanego systemu sądownictwa. W praktyce oznacza to małą rewolucję. Nie dość, że powstały wyspecjalizowane w tym zakresie sądy, to dodatkowo wprowadzone zostały nowe narzędzia prawne umożliwiające sprawniejsze procedowanie w sprawach tego rodzaju.

Postępowania sądowe z zakresu własności intelektualnej do 30 czerwca 2020 r.

System sądownictwa w zakresie rozpoznawania sporów w przedmiocie własności intelektualnej do dnia 30 czerwca 2020 r. był zorganizowany w następujący sposób:

– sprawy o naruszenie praw własności intelektualnej podlegały kognicji sądów powszechnych oraz Sądowi Najwyższemu,

– sprawy dotyczące naruszenia praw własności przemysłowej powstałe wskutek wniesienia skarg na decyzje Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej były rozpoznawane przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oraz Naczelny Sąd Administracyjny,

– sprawy dotyczące wspólnotowych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych rozpatrywane były przez specjalnie w tym celu utworzony XXII Wydział Sądu Okręgowego w Warszawie – Sąd Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych.

Na marginesie zauważyć należy, że do 30 czerwca 2020 r. sprawy dotyczące żądania unieważnienie lub stwierdzenie wygaśnięcia prawa były dopuszczalne jedynie przed Urzędem Patentowym RP. Natomiast już postępowania z powództwa wzajemnego o unieważnienie znaku towarowego i wzoru przemysłowego będącego podstawą ataku były rozpoznawane przed Sądem Okręgowym w Warszawie. Dochodziło zatem do sytuacji, w której toczyły się równolegle dwa postępowania pomiędzy tymi samymi stronami, gdyż pozwany chcąc kwestionować ważność prawa, na którym oparty został pozew musiał wszcząć kolejne postępowanie.

Rozproszenie systemu orzekania w sprawach z zakresu własności intelektualnej nie tylko nie sprzyjało zapewnieniu uprawnionym sądowej ochrony praw własności intelektualnej, ale również powodowało, że ochrona ta nie odpowiadała praktycznym potrzebom uprawnionych z tych praw.

Sądy własności intelektualnej

Na potrzeby rozpoznawania spraw z zakresie własności intelektualnej zostaną wyodrębnione specjalne jednostki organizacyjne, których kognicja będzie ograniczona wyłącznie do spraw z zakresu „własności intelektualnej”. Jednostki te zostaną utworzone w Sądach Okręgowych w Gdańsku, Lublinie, Poznaniu i Warszawie oraz w Sądach Apelacyjnych w Poznaniu i Warszawie. Katalog spraw podlegających właściwości tych sądów odwołuje się do art. 2 pkt 8 Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z dnia 14 lipca 1967 r. Zgodnie z tym przepisem, „własność intelektualna” oznacza prawa odnoszące się do:

– dzieł literackich, artystycznych i naukowych,

– interpretacji artystów interpretatorów oraz do wykonań artystów wykonawców, do fonogramów i do programów radiowych i telewizyjnych,

– wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej,

– odkryć naukowych,

– wzorów przemysłowych,

– znaków towarowych i usługowych, jak również do nazw handlowych i oznaczeń handlowych,

– ochrony przed nieuczciwą konkurencją; oraz wszelkie inne prawa dotyczące działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej naukowej, literackiej i artystycznej.

Taki katalog spraw poddanych pod rozstrzygnięcie sądów własności intelektualnej powoduje, że sądy te będą właściwe do rozpoznania wszystkich spraw z zakresu praw własności przemysłowej oraz praw autorskich i praw pokrewnych, jak i postępowań związanych z prawami na dobrach niematerialnych, spraw dotyczących zwalczenia nieuczciwej konkurencji, czy ochrony dóbr osobistych przedsiębiorców czy uprawnionych z praw.

Wprowadzona zmiana zakłada również, że wszystkie sprawy własności intelektualnej o wyższym stopniu skomplikowania w sferze technicznej tj. sprawy dotyczące programów komputerowych, tajemnicy przedsiębiorstwa o charakterze technicznym, wzorów użytkowych, wynalazków, topografii układów scalonych, odmian roślin będą rozpoznawane przez specjalną jednostkę zorganizowaną przy Sądzie Okręgowym w Warszawie.

Wspomnieć należy, że wraz z wyodrębnieniem ww. sądów własności intelektualnej przestanie istnieć Sąd ds. Znaków Towarowych UE i Wspólnotowych Wzorów Przemysłowych, którego kompetencje zostaną przejęte przez nowo powstałe sądy, o których mowa powyżej.

Orzekanie w sądach własności intelektualnej ma zostać powierzone sędziom, którzy będą posiadać kompetencje i wiedzę w zakresie zagadnień prawa własności intelektualnej (w tym przemysłowej) oraz zwalczania nieuczciwej konkurencji.

Zastępstwo procesowe

Nowe przepisy wprowadzają również przymus zastępowania w postępowaniach z zakresu własności intelektualnej, których wartość przedmiotu sporu będzie wyższa niż 20.000,00 złotych przez adwokata, radcę prawnego oraz rzecznika patentowego. Przymus ten obędzie obowiązywał również w postępowaniach przed Sądem Najwyższym. Sąd będzie uprawniony jednak do zwolnienia strony (na wniosek lub z urzędu) z obowiązkowego zastępstwa procesowego w sytuacji, w której stopień zawiłości sprawy lub inne okoliczności nie będą uzasadniały obowiązkowego zastępstwa.

Szczególne instrumenty prawne

W ramach postępowania odrębnego w zakresie własności intelektualnej zostały wprowadzone następujące instrumenty prawne służące zabezpieczeniu lub uzyskaniu dowodów:

• Wniosek o zabezpieczenie dowodu – środek ten będzie mógł zostać zastosowany zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w jego toku do czasu zamknięcia postępowania przed sądem pierwszej instancji. Może być on kierowany nie tylko w stosunku do pozwanego, ale również do innej osoby, w której władaniu znajduje się dokładnie określony środek dowodowy, bądź która to osoba może umożliwić jego zabezpieczenie. Biorąc pod uwagę, że instytucja zabezpieczenia stwarza ryzyko powzięcia poufnych informacji, istotnych z punktu widzenia konkurencji, to sąd ostatecznie będzie określał zakres zabezpieczenia oraz sposób jego wykorzystania. Uprawniony w celu uzyskania zabezpieczenia będzie musiał uprawdopodobnić swoje roszczenie i wykazać interes prawny w zabezpieczeniu. Zauważyć należy, że nowe przepisy wprowadziły dość szerokie rozumienie pojęcia „interes prawny”, który istnieje, gdy:

– brak żądanego zabezpieczenia uniemożliwia lub poważnie utrudnia przytoczenie lub udowodnienie istotnych faktów,

– zachodzi ryzyko zniszczenia środka dowodowego,

– opóźnienie w uzyskaniu środka dowodowego może uniemożliwić lub zbytnio utrudnić osiągnięcie celu postępowania dowodowego,

– z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.

• Wniosek o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego – środek ten będzie mógł zostać zastosowany przez powoda, który uprawdopodobnił roszczenie żądając, aby pozwany wyjawił lub wydał środek dowodowy, którym dysponuje. Uchylanie się od wykonania postanowienia sądu nakazującego wyjawienie lub wydanie środka dowodowego, bądź zniszczenie środka dowodowego przez pozwanego niesienie ze sobą konsekwencje w postaci:

– uznania przez sąd, że fakty, które mają być stwierdzone za pomocą tego dowodu są już ustalone, oraz

– obciążenia pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów całego postępowania sądowego w całości lub w części niezależnie od wyniku sprawy.

• Wezwanie do udzielenia informacji – nowe przepisy ujednolicają zasady tzw. „roszczenia informacyjnego”, które dotychczas było regulowane w różnych aktach prawnych. Zgodnie z nowymi przepisami, sąd może przed wszczęciem postępowania w sprawie o naruszenie lub w jego toku, aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji, stosownie do złożonego wniosku przez uprawnionego, który wykazał wiarygodne okoliczności wskazujące na naruszenie, wezwać naruszającego do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług, jeżeli jest to niezbędne dla dochodzenia roszczenia. Sąd wzywając do udzielenia informacji przed wszczęciem postępowania o naruszenie, jednocześnie nakłada na uprawnionego obowiązek wszczęcia postępowania o naruszenie w terminie nie późniejszym niż jeden miesiąc od dnia wykonania postanowienia o udzieleniu informacji. W przypadku wykonania obowiązku ujawnienia informacji przez obowiązanego i braku jednoczesnego wszczęcia postępowania o naruszenie przez uprawnionego, obowiązanemu przysługiwać będzie roszczenie o naprawienie szkody wynikłej w rezultacie wykonania obowiązku ujawnienia informacji.

Szczególne rodzaje powództw

 W sprawach z zakresu własności intelektualnej wyróżnić można następujące rodzaje powództw:

• wzajemne w sprawach o naruszenie prawa do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego jest dopuszczalne, jeżeli obejmuje żądanie unieważnienia lub stwierdzenia wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy lub obejmuje żądanie unieważnienia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego (do tej pory możliwe jedynie przez Urzędem Patentowym RP),
• o ustalenie czy podjęte lub zamierzone przez powoda czynności nie stanowią naruszenia patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego na znak towarowy lub prawa rejestracji,
• o unieważnienie lub stwierdzenie wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy lub prawa z rejestracji,
• o unieważnienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego.

Podsumowanie zmian

Podsumowując, nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza długo wyczekiwany postulat przedsiębiorców, zgodnie z którym rozstrzyganie spraw z zakresu własności intelektualnej należałoby wyłącznie do sądów przygotowanych do tego merytorycznie i organizacyjnie, przy jednoczesnym wykorzystaniu takich środków ochrony prawnej, które ułatwiałyby egzekwowanie tych praw przez uprawnionych. Nowe przepisy ujednolicają szereg środków ochrony, które dotychczas były znane innym regulacjom, jednak z uwagi na ich rozproszenie w systemie prawa tj. w prawie autorskim, czy prawie własności przemysłowej, nie były w należyty sposób wykorzystywane w celu zapewnienia należytej ochrony uprawnionych. W wyżej opisanych zmianach należy zatem dostrzec nie tylko szansę na usprawnienie postępowań sądowych dotyczących tematyki własności intelektualnej, ale również na to, iż wyspecjalizowane sądy udzielą właściwej ochrony beneficjentom tych praw.

Autorką artykułu jest Agata Typek, radca prawny w GWW.