Przedmiotem prac legislacyjnych jest rządowy projekt nowelizacji ustawy o praniu brudnych pieniędzy i przeciwdziałaniu terroryzmowi (ustawy o AML), który rozszerza reżim AML na działania związane z ryzykiem proliferacji broni masowego rażenia. Większy wpływ na codzienną praktykę biznesu może mieć jednak inne z rozwiązań, jakie znalazły się w projekcie: radykalne ograniczenie jawności Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR).

Zmiana ustawy o AML: proliferacja broni masowego rażenia

Projekt jest odpowiedzią na zalecenia przedstawione m.in. przez tzw. FATF (tj. Grupę Zadaniową ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy), której zadaniem jest tworzenie standardów ochrony sytemu finansowego. Zgodnie z proponowanym brzmieniem przepisów na instytucjach obowiązanych (np. bankach, instytucjach finansowych, pośrednikach) będzie ciążył prawny obowiązek identyfikowania i blokowania środków oraz aktywów powiązanych także z tą nową kategorią ryzyka – ryzykiem proliferacji broni masowego rażenia. Projekt nowelizacji ustawy o AML odpowiednio rozszerza zatem kompetencje Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) i Komitetu Bezpieczeństwa Finansowego. GIIF będzie odpowiedzialny za nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących przeciwdziałania rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia oraz za prowadzenie i publikowanie list sankcyjnych.

O projekcie zmian w ustawie o AML wspominaliśmy już na naszym blogu: AML w salonie jubilera: rozporządzenie AML wprowadza zmiany dla beneficjentów rzeczywistych i podmiotów zobowiązanych.

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych: dostęp jedynie dla wybranych?

Choć zapobieganie proliferacji broni masowego rażenia – zwłaszcza w napiętej sytuacji geopolitycznej – pozostaje istotnym wyzwaniem, z punktu widzenia biznesu za najważniejsze należy uznać zmiany radykalnie ograniczające dostęp do CRBR. Wynikają one z wymogu implementacji unijnej dyrektywy nr 2024/1640, przyjętej w ślad za nowszym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wyroki w sprawach C-37/20 oraz C-601/20, w których TSUE stwierdził, że jawność danych zawartych w CRBR stanowi naruszenie prawa do ochrony danych osobowych i prawa do prywatności, gwarantowanych w art. 7 oraz art. 8 Karty Praw Podstawowych). Szerzej o wspomnianych wyrokach TSUE oraz skutkach, jakie mogą mieć dla polskiego rejestru, pisaliśmy tuż po ich publikacji w artykule opublikowanym w grudniu 2022 r.: Czy CRBR przestanie być jawny?.

W projektowanym stanie prawnym podmioty, które będą mogły uzyskać dostęp do danych zawartych w CRBR, podzielono na trzy kategorie:

• określone organy publiczne oraz instytucje obowiązane, które muszą stosować środki bezpieczeństwa finansowego, do tych grup należą m.in. takie podmioty jak: organy informacji finansowej, Prokurator Krajowy, Komendant Główny Policji, organy podatkowe czy oczywiście tzw. AMLA (nowy unijny Urząd ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu);
• osoby, które złożyły odpowiedni wniosek do organu prowadzącego rejestr i wykazały w nim posiadanie tzw. uzasadnionego interesu;
• podmioty, którym przysługuje domniemanie posiadania „uzasadnionego interesu” w dostępie do danych z CRBR.

Przy ostatniej z kategorii na uwagę zasługują tu przede wszystkim dziennikarze, organizacje pozarządowe (NGO) oraz ludzie nauki. Należy jednak podkreślić, że wyjątek dziennikarski dotyczy jedynie dziennikarzy w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. z 2018 r. poz. 1914), której art. 7 ust. 2 pkt 5 stanowi: „dziennikarzem jest osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji”.

Jak uzyskać dostęp do CRBR na podstawie przesłanki „uzasadnionego interesu”?

W przypadku gdy dany podmiot ubiegałby się o dostęp do CRBR na podstawie „uzasadnionego interesu”, organ posiadałby 12 dni roboczych na wydanie decyzji o dostępie do informacji. Warto jednak zaznaczyć, że organowi przysługiwałoby prawo do wydłużenia tego terminu o kolejne 12 dni w przypadku nagłego i znaczącego wzrostu wniosków o udzielenie dostępu do informacji, a następnie o kolejne 12 dni, jeśli taki stan rzeczy nie będzie ustępował. Ustawa wprowadza także do systemu nową sankcję w postaci kary pieniężnej do wysokości aż 50 000 zł za brak powiadomienia stosownego organu o ustaniu przesłanki „uzasadnionego interesu”.

Dostęp do CRBR na nowych zasadach: wyłączenia jawności

Co istotne, ustawodawca przewidział również instytucję wyłączenia dostępu do całości lub części danych beneficjenta rzeczywistego zgromadzonych w rejestrze pod warunkiem, że indywidualne okoliczności danego przypadku wskazują na istnienie niewspółmiernego ryzyka, że stanie się on ofiarą określonych przestępstw opisanych w Kodeksie karnym, w tym np. spowodowania uszczerbku na zdrowiu, pozbawienia wolności, oszustwa czy wymuszenia. Oprócz ryzyka stania się ofiarą przestępstwa – drugą przesłankę wyłączenia stanowi brak pełnej zdolności do czynności prawnych, co w praktyce oznaczać będzie możliwość wyłączenia dostępu do danych małoletnich beneficjentów.

Zmiany w AML i ochrona prywatności: ważenie racji

Wprowadzenie ograniczenia jawności CRBR będzie jednym z najszerzej dyskutowanych elementów nowelizacji. Z jednej strony, z pewnością zmniejszy dostęp do informacji dla osób postronnych, chroniąc ich prywatność. Z drugiej jednak strony, należy mieć na uwadze, że narzędziem tej ochrony będzie mocno uznaniowa decyzja organu, wsparta na nieostrej semantycznie przesłance „uzasadnionego interesu”.

Dyskusyjne wydaje się także uprzywilejowanie w dostępie do danych z CRBR przedstawicieli „społeczeństwa obywatelskiego” (dziennikarzy, NGO-sów, nauki) względem uczestników obrotu gospodarczego. Tymczasem to właśnie osoby aktywne biznesowo, które wchodzą w stosunki prawne, najbardziej potrzebują informacji o potencjalnych kontrahentach.

Dodatkowo, należy spojrzeć na cel, jaki przyświecał unijnemu ustawodawcy przy wprowadzaniu przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy. Było nim przede wszystkim wyeliminowanie prania brudnych pieniędzy oraz przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu przez zapewnienie przejrzystości informacji. W tym kontekście zasadne wydaje się pytanie, czy ograniczanie możliwości weryfikowania struktur właścicielskich (a tym samym – realizacji celów ustawodawcy) w równym stopniu sprzyja przejrzystości życia ekonomicznego, jak i prywatności osób fizycznych. Aksjologicznej wątpliwości nie usuwa wcale proste powołanie się na linię orzeczniczą TSUE.

Projekt nowelizacji ustawy o AML znajduje się obecnie na etapie opiniowania, w związku z czym może jeszcze ulec istotnym zmianom. Eksperci kancelarii GWW będą obserwować proces legislacyjny, dzieląc się spostrzeżeniami na blogu Lexplorers i profilu LinkedIn.