Zgodnie z rządowym projektem nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy (ang. Anti Money Laundering, AML) status podmiotu zobowiązanego otrzymają również osoby prowadzące handel dziełami sztuki i pośrednicy w takim obrocie. O przyczynach tej zmiany oraz o związkach świata sztuki z praniem brudnych pieniędzy przeczytacie w poniższym wpisie.

Dzieło sztuki jest warte tyle, ile ktoś chce za nie zapłacić

Szacowanie wartości dzieła sztuki samo w sobie jest sztuką. Przyjmuje się zasadę, że dzieło jest warte tyle, ile ktoś chce za nie zapłacić. Nikt jednak nie pyta kupującego, jakie są motywy zakupu dzieła. Jest to o tyle trudne do ustalenia, że nie ma związku między kosztem produkcji dzieła sztuki, a jego finalną ceną. Prognozy cen dzieł sztuki dokonuje się w oparciu o rynek aukcyjny. Jednak wykonywane tą metodą analizy poziomu cen nie uwzględniają dużego segmentu rynku pierwotnego, sprzedaży galeryjnej w obrębie rynku wtórnego, aukcji prywatnych oraz niepublikowanych wyników aukcyjnych. Na trudności w określaniu cen dzieł sztuki ma wpływ zróżnicowanie i unikalność dzieła oraz stosunkowo nieduża płynność.

Rynek sztuki jest największym segmentem rynku inwestycji alternatywnych. Jego przedmiotem są dzieła takie jak obrazy, rzeźby, grafiki, plakaty, porcelana, antyki czy sztuka użytkowa.

Skąd wzięła się idea dołączenia galerii sztuki do katalogu instytucji obowiązanych AML?

Niestety, rynek dzieł sztuki – z uwagi na to, że jest dość hermetyczny, zindywidualizowany i wymagający wysokich nakładów pieniężnych – stał się miejscem głębokiego kamuflażu dla grup przestępczych, które wykorzystywały i wykorzystują go do prania brudnych pieniędzy. Włoska organizacja ARCA (Association for Research into Crimes against Art – https://www.artcrimeresearch.org/) szacuje, że rynek sztuki jest trzecim, po handlu narkotykami i bronią, obszarem działalności przestępczej na świecie.

Grupy przestępcze wprowadzają pieniądze pozyskane w sposób niedozwolony do obrotu prawnego poprzez wylicytowanie lub zakup kosztownego dzieła sztuki, którego wartość trudno jest zakwestionować ze względu na specyfikę rynku.

Innym sposobem działania grup przestępczych na rynku dzieł sztuki jest wprowadzanie do obrotu falsyfikatów, często niezwykle precyzyjnie zrobionych. Według raportów amerykańskich służb policyjnych największa liczba pracowni fałszerskich na świecie znajduje się w Chinach i Meksyku, a prace dostarczane z tych miejsc wykonywane są zwykle przez młodych, zdolnych artystów pozyskiwanych z akademii sztuk pięknych, których dzieła często niełatwo jest rozpoznać jako kopię oryginalnego dzieła sztuki. Pozyskane przez taki proceder pieniądze mogą służyć kolejnym nielegalnym transakcjom albo są wpuszczane – w celu ich zakamuflowania – do legalnego obrotu poprzez inwestowanie w legalne sektory gospodarki.

Zmiany w przepisach o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy (AML)

Także w Polsce pojawiła się propozycja zmian do ustawy AML (implementacja 5. dyrektywy AML) w postaci rządowego projektu ustawy, który trafił już do Sejmu. Zawiera on propozycję nadania statusu podmiotu zobowiązanego osobom prowadzącym handel dziełami sztuki lub występującym w charakterze pośredników w handlu dziełami sztuki, w tym gdy handel taki jest prowadzony przez galerie sztuki i domy aukcyjne, jeżeli wartość transakcji lub szeregu powiązanych transakcji wynosi co najmniej 10 000 EUR. Ustawa powinna wejść w życie jeszcze w 2021 roku.

Podobne obowiązki zostaną nałożone na osoby przechowujące dzieła sztuki, prowadzące handel dziełami sztuki lub występujące w charakterze pośredników w handlu dziełami sztuki, gdy działalność taka prowadzona jest przez wolne porty, jeżeli wartość transakcji lub szeregu powiązanych transakcji wynosi co najmniej 10 000 EUR. Wolne porty to rodzaj strefy wolnocłowej, gdzie towary, w tym towary o znacznej wartości takie jak dzieła sztuki, mogą być przechowywane przez nielimitowany okres, bez obowiązku uiszczenia podatków lub ceł. Najbardziej znane wolne porty zlokalizowane są na terytorium Szwajcarii.