Skierowany do konsultacji rządowy projekt ustawy o kryptoaktywach – służącej stosowaniu rozporządzenia 2023/1114 – wzbudził obawy u wielu inwestorów i ekspertów. W naszym artykule prezentujemy – obok przeglądu założeń projektu – analizę tych jego przepisów, których wprowadzenie, jak się wydaje, uszczupliłoby sferę przynależną konstytucyjnemu prawu własności.

Rynek kryptoaktywów – dżungla staje się ogrodem?

Obrót krypotaktywami stał się w ostatnich latach trwałym elementem otoczenia transakcyjnego. O ile w przypadku klasycznych aktywów inwestycyjnych kluczową rolę odgrywa czynnik zaufania (zwłaszcza wobec środków pieniężnych, których emitentem jest państwo), o tyle dla kryptoaktywów trudniej bywa wskazać podmiot odpowiedzialny za emisję i obsługę transakcji. Sytuacja taka stanowiła impuls dla próby kompleksowego uregulowania rynku kryptoaktywów w systemie prawa Unii Europejskiej. Rezultatem prac legislacyjnych w tym zakresie jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1114 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie rynków kryptoaktywów oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 1093/2010 i (UE) nr 1095/2010 oraz dyrektyw 2013/36/UE i (UE) 2019/1937 (zwane rozporządzeniem MiCa).

Obowiązujące bezpośrednio rozporządzenie wymaga jednak – ze względu na specyfikę zawartych w nim przepisów – uchwalenia przez ustawodawcę krajowego ustawy służącej jego stosowaniu. Aby uczynić zadość temu wymogowi, Rada Ministrów przygotowała projekt ustawy o kryptoaktywach (opublikowany 23 lutego 2024 r.). Przewiduje on ustanowienie rozwiązań w obszarze sektora rynku kryptoaktywów, mających na celu realizację zadań wynikających z rozporządzenia 2023/1114 z dnia 31 maja 2023 r., w szczególności w zakresie skutecznego nadzoru i ochrony inwestorów. W założeniach rządu przedkładane przepisy miałyby wejść w życie wraz z samym rozporządzeniem MiCa, czyli 30 czerwca 2024 r. (dla niektórych z nich data ta zostałaby przesunięta na 30 grudnia 2024 r.).

Obrót kryptoaktywami – 7 kluczowych zasad 

Przepisy opublikowanego projektu wprowadzają 7 zasad, na których opierała się będzie organizacja sektora kryptoaktywów:

1. Wyznaczenie KNF jako organu nadzorczego – projekt ustawy zakłada, że organem odpowiedzialnym za kontrolę rynku kryptoaktywów będzie w Polsce Komisja Nadzoru Finansowego.
2. Nałożenie obowiązków na emitentów tokenów – podmioty będące emitentami kryptoaktywów i tokenów powiązanych z e-pieniądzem oraz dostawcami usług w zakresie kryptoaktywów będą zobowiązane do podejmowania określonych działań, w tym do przekazywania KNF informacji dotyczących ich działalności, które podlegają ocenie nadzorcy.
3. Wyposażenie KNF w środki nadzorcze – w przypadku naruszeń przepisów przez podmioty nadzorowane KNF przyznaje się środki służące przeciwdziałaniu tym naruszeniom.
4. Wyposażenie KNF w prawo do nakładania sankcji – zgodnie z projektem ustawy KNF będzie miała prawo nałożenia na oferujących, emitentów lub osoby ubiegające się o dopuszczenie kryptoaktywów sankcji w postaci kar pieniężnych, których górna granica kary sięga aż 10 000 000 zł.
5. Wprowadzenie odpowiedzialności karnej – oprócz kar pieniężnych projekt ustawy ustanawia również możliwość nałożenia na dany podmiot kary aresztu lub nawet kary pozbawienia wolności do lat 2. Projekt ustawy definiuje nowe typy czynów zabronionych, wśród których znajdują się takie czyny jak: prowadzenie działalności związanej ze świadczeniem usług w zakresie kryptoaktywów bez wymaganego uprawnienia, dokonywanie oferty publicznej danego kryptoaktywa czy ubieganie się o dopuszczenie kryptoaktywa do obrotu bez zgłoszenia lub uprzedniego opublikowania dokumentu informacyjnego.
6. Określenie granic tajemnicy zawodowej – przepisy projektu doprecyzowują katalog sytuacji, w których ujawnienie informacji dotyczących usług w zakresie kryptowalut nie będzie stanowiło naruszenia tajemnicy zawodowej.
7. Elektroniczne oświadczenie woli – dla usług dotyczących kryptoaktywów przewiduje się możliwość składania oświadczeń w formie elektronicznej, a tak złożone oświadczenie będzie miało moc równoważną oświadczeniu złożonemu w formie pisemnej, zastrzeżonej pod rygorem nieważności.

Blokada rachunku kryptowalutowego – 96 godzin, 6 miesięcy, a nawet dłużej

Projekt ustawy o kryptoaktywach wywołał ożywioną dyskusję nie tylko wśród specjalistów z zakresu prawa finansowego, ale także – a może przede wszystkim – bardzo już licznej grupy inwestorów. Ci ostatni – tworzący swego rodzaju środowisko kryptowalutowe – podnosili  sprzeciw wobec rozwiązania umożliwiającego Komisji Nadzoru Finansowego zablokowanie (przez skierowanie żądania do podmiotu nadzorowanego) adresu rozproszonego rejestru,  rachunków kryptowalutowych lub bankowych na 96 godzin, a prokuraturze – wstrzymania transakcji lub dokonania blokady tych adresów lub rachunków do nawet 6 miesięcy lub (art. 27–28 projektu). Do zastosowania zaś tych środków wystarczy, że zachodzi „związek z popełnieniem przestępstwa”, którego popełnienie się podejrzewa. Warto w tym kontekście dodać, że projekt ustawy o kryptoaktywach pozwala Prokuratorowi Krajowemu postanowić o przedłużeniu wstrzymania transakcji lub dokonaniu blokady na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy (art. 28 ust. 4).

Ponieważ tak sformułowane przesłanki dopuszczalności blokady wydają się być określone szeroko i w sposób nieostry, inwestorzy lokujący środki w kryptoaktywach zasadnie widzą w nich zagrożenie arbitralnością działań władzy publicznej. Ryzyko jest o tyle istotne, że przyjęcie regulacji w projektowanym brzmieniu mogłoby – wskutek wyłączenia na kilka miesięcy możliwości zarządzania kryptoaktywami przez ich właściciela – spowodować znaczące straty finansowe. Choć resort finansów, broniąc projektu, wskazuje na podobieństwa jego instytucji z obowiązującymi już przepisami o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, trudno jednak przyjąć, że samo istnienie odległych analogii w porządku normatywnym usuwa wszelkie wątpliwości. Wysokie pozostaje bowiem ryzyko uznaniowej interwencji organu władzy publicznej w jedno z praw podstawowych, jakim jest swoboda dysponowania własnością prywatną.

Prace legislacyjne

Podkreślmy, że projekt ustawy o kryptoaktywach znajduje się wciąż na etapie opiniowania.  Wobec rosnącego zainteresowania opinii publicznej ulegnie on, być może, jeszcze dość istotnym zmianom. Ponieważ procesowi legislacyjnemu będą przyglądali się specjaliści GWW, zachęcamy do śledzenia naszego bloga Lexplorers.