Czy miejsce pobytu małżonka i dzieci podatnika ma decydujący (lub wręcz wyłączny) wpływ na jego rezydencję podatkową? Warto przyjrzeć się nowszym interpretacjom indywidualnym, które, jak się zdaje, kładą kres schematycznemu podejściu do tej kwestii.

Rezydencja podatkowa i ograniczony obowiązek podatkowy – rzut oka na terminologię

Gdzie będziemy płacili podatki, jeśli zdecydujemy się na pracę za granicą? W kraju, w którym pracujemy, czy w kraju, z którego pochodzimy? Aby odpowiedzieć na tak postawione pytania na tle konkretnego przypadku, należy pochylić się nad zagadnieniem tzw. rezydencji podatkowej.

Rezydencja podatkowa (posługując się terminologią polskiej ustawy o PIT – nieograniczony obowiązek podatkowy) jest to instytucja prawna określająca – w oderwaniu od kwestii obywatelstwa, adresu zameldowania, miejsc zamieszkania czy pobytu – miejsce, gdzie powinniśmy rozliczać się podatkowo ze swoich dochodów (bez względu na miejsce ich położenia). Trzeba od niej odróżnić tzw. ograniczony obowiązek podatkowy, występujący w przypadku, gdy nie będąc rezydentem w danym kraju, uzyskujemy w nim dochody podlegające tamtejszemu opodatkowaniu. W praktyce oznacza to, że jeśli zarabiamy za granicą i nasz pracodawca odprowadza tam podatek, to mamy obowiązek rozliczyć się z polskim fiskusem z różnicy podatku, który powinniśmy zapłacić, gdyby dochód ten był osiągnięty w Polsce.

Najlepszym przykładem ograniczonego obowiązku podatkowego jest opodatkowanie wynajmu nieruchomości. Będzie on zawsze opodatkowany w miejscu położenia nieruchomości niezależnie od tego, czy wynajmujący mieszka w kraju, gdzie znajduje się ta nieruchomość, czy w innej jurysdykcji podatkowej. Z dochodów uzyskanych z najmu wynajmujący powinien jednak rozliczyć się z fiskusem również w kraju swojej rezydencji.

Blaski i cienie zagranicznej rezydencji podatkowej – przypadek austriacki

Przyjrzyjmy się temu problemowi na konkretnym przykładzie. Pracujemy na podstawie umowy o pracę wykonywanej w Austrii. Jeśli pomimo pracy za granicą pozostaniemy przy polskiej rezydencji podatkowej – będziemy musieli złożyć w Polsce zeznanie podatkowe i w wielu przypadkach również dopłacić brakujący podatek.

Na pierwszy rzut oka może się wydać, że podatki w Austrii są wyższe, bo najwyższa stawka podatku wynosi 55%, zaś w Polsce – 32%. Należy jednak zwrócić uwagę, że najwyższą stawkę podatkową w Polsce stosuje się do dochodu od 120 000 zł rocznie, zaś w Austrii od 1 mln euro rocznie. Natomiast kwota wolna od podatku w Polsce wynosi 30 000 zł rocznie, a w Austrii – ponad 60 000 zł.

Okazuje się zatem, że ustalenie rezydencji podatkowej ma – w sytuacji, w której miejsce uzyskiwania przychodów będzie różne od państwa naszej rezydencji podatkowej – konkretny wymiar finansowy.

Jak ustalić rezydencję podatkową? Problem „centrum interesów życiowych”

Rezydencja podatkowa zależy od dwóch czynników. Pierwszym jest pobyt w danym kraju przez co najmniej 183 dni w ciągu roku, drugim zaś ośrodek interesów życiowych, na który składa się zarówno centrum interesów majątkowych, jak i osobistych. Dla uzyskania rezydencji podatkowej wystarczy spełnienie przynajmniej jednej z tych przesłanek.

Przez centrum interesów osobistych należy rozumieć miejsce, z którym dana osoba jest związana sytuacją osobistą (np. miejsce pobytu małżonka i małoletnich dzieci). Centrum interesów majątkowych oznacza zaś miejsce, z którego pochodzi większość dochodów danej osoby. Do niedawno wskazywano, że w przypadku gdy centrum interesów osobistych (identyfikowane najczęściej przez miejsce pobytu małżonka i małoletnich dzieci) znajduje się w jednym kraju, centrum interesów ekonomicznych zaś w innym – przy ustalaniu rezydencji podatkowej należy przyznać pierwszeństwo miejscu pobytu małżonka i dzieci.

Podejście takie wydaje się jednak zbyt zawężone – centrum interesów osobistych może bowiem stanowić nie tylko miejsce pobytu małżonka czy małoletnich dzieci, ale również to, z którym podatnik jest w różny sposób związany (przez aktywności pozazawodowe, sportowe, społeczne lub polityczne).

Wykładnię tę potwierdza Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, który uznał, że miejsce pobytu żony nie jest jedynym argumentem wskazującym na miejsce rezydencji podatnika, co więcej nawet w przypadku, gdy podatnik nie ma zawartej z żoną umowy regulującej rozdzielność majątkową. We wnioskach o interpretacje (interpretacje indywidualne z 31 grudnia 2021 r., sygn. 0112-KDIL2-1.4011.1008.2021.1.KF, z 0114-KDIP3-2.40011.436.2022.2.JM oraz z 14 września 2022 r., sygn. 0112-KDIL2-1.4011.556.2022.2.JK) podatnicy wykazali cały szereg argumentów świadczących o tym, że przebywając za granicą, są bardziej związani z krajem, w którym pracują, niż z Polską, m.in. przez wykonywanie umowy o pracę tylko na terenie tego kraju, posiadanie tam rachunku bankowego, zarejestrowanego samochodu, numeru telefonu czy uczestnictwo w klubie sportowym lub wyborach samorządowych. Wskazywali jednocześnie, że w Polsce mieszkają ich żony, tu też mają oni nieruchomości. Jak się okazało, tak silne powiązanie z Polską nie stoi w sprzeczności z uznaniem, że podatnicy nie są polskimi rezydentami podatkowymi i powinni rozliczać się w Polsce tylko z tych dochodów, które mają swoje źródło w Polsce.

Ku większej elastyczności wykładni?

Złożoność dzisiejszego świata oraz wzmożona mobilność jednostek sprawia, że problem ustalenia rezydencji podatkowej będzie dotyczył coraz szerszych grup podatników. Omówione interpretacje indywidualne świadczą o dostrzeganiu tej złożoności przez organy KAS i, tym samym, odwrocie od pewnego schematyzmu w rozumowaniu. Otwiera to drogę do bardziej elastycznego podejścia do oceny centrum interesów osobistych podatnika, a zatem ustalenia jego rezydencji podatkowej.