Spadkobranie w prawie angielskim – jakie prawa mają osoby niebędące spadkobiercami?

Osoba niebędąca spadkobiercą ma zgodnie z prawem angielskim możliwość wystąpienia do sądu z roszczeniem o przyznanie części majątku spadkowego. Może to być nie tylko wydziedziczony członek rodziny czy też były lub obecny współmałżonek, ale także partner życiowy lub inna osoba, będąca bezpośrednio przed śmiercią zmarłego na jego utrzymaniu.

Wstęp

W przeciwieństwie do prawa kontynentalnego, w tym polskiego, prawo angielskie nie przewiduje instytucji zachowku. Tym samym osoba pominięta w testamencie nie ma możliwości dochodzenia należnego jej udziału w spadku w drodze roszczenia o zachowek.  Zamiast tego prawo angielskie wykształciło nieco inną regulację o charakterze quasi-alimentacyjnym, której efekt jest jednak podobny do zachowku.  Instytucja ta uregulowana jest przepisami ustawy Inheritance (Provision for Family and Dependents) Act i dlatego określa się ją potocznie jako Inheritance Act claim.

Kto może z tego skorzystać?

Angielskie przepisy przewidują możliwość wystosowania roszczenia przez osobę bliską spadkodawcy o przyznanie części spadku pozostałego po zmarłym w sytuacji, gdy z mocy dziedziczenia testamentowego albo ustawowego interes tej osoby został pominięty. Jako osobę bliską rozumie się w tym przypadku byłych lub obecnych członków rodziny, takich jak:

• małżonek lub partner cywilny (jest to partner z zarejestrowanego związku partnerskiego osób tej samej płci);

• dziecko zmarłego;

• pasierb.

Ponadto o przysporzenie majątkowe mogą się ubiegać inne osoby bliskie zmarłemu, niebędące formalnie członkami jego rodziny. Tymi osobami mogą być:

• konkubent, zamieszkały razem ze spadkodawcą w tym samym gospodarstwie domowym przez okres co najmniej 2 lat przed śmiercią spadkodawcy;

• inna osoba bliska spadkodawcy, będąca na jego częściowym lub pełnym utrzymaniu (tj. osoba finansowo zależna od zmarłego);

Aby przepisy ustawy miały zastosowanie, zmarły musiał w chwili śmierci mieć domicyl na terenie Anglii lub Walii. Ponadto ustawodawca przewiduje ramy czasowe, których wnioskodawca musi się trzymać. Postępowanie sądowe musi zostać zainicjowane w ciągu sześciu miesięcy od czasu wydania upoważnienia do zarządzania spadkiem (Grant of Probate).

Czynniki mające wpływ na rozpatrzenie wniosku

Przy ocenie indywidualnych przypadków sąd kieruje się z zasady wszelkimi istotnymi dla sprawy faktami. W szczególności wielkością i charakterem pozostawionego spadku, zobowiązaniami spadkodawcy względem osób z jego otoczenia, stosunkami między spadkodawcą i jego rodziną (co ma wpływ na partykularną ocenę słuszności wydziedziczenia członka rodziny). Ważne dla sądu są także związki między spadkodawcą i beneficjentem testamentu. Nie bez znaczenia jest również sytuacja finansowa wnioskodawcy, a także jego potrzeby finansowe, wynikające z sytuacji życiowej i rodzinnej. Sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę innych wnioskodawców (jeśli takowi są), a także beneficjentów testamentu albo dziedziców ustawowych i ich potrzeby finansowe.

Wysokość możliwego świadczenia i jego forma

Przy określaniu wysokości przysporzenia, sędzia kieruje się zasadą uzasadnionego świadczenia finansowego (reasonable financial provision). Jest to takie świadczenie finansowe, które w okolicznościach danej sprawy jest uzasadnione, a jego wielkość i forma są indywidualnie określane. Sędzia ma dużą dowolność przy wyrokowaniu w sprawie przyznania świadczenia i przy wyborze jego formy. Ustawa wyróżnia między innymi:

• płatność w ratach na rzecz wnioskodawcy;

• jednorazowe spłacenie wnioskodawcy;

• przekazanie części majątku należącego do spadku.

Sprawa Ilott vs. Mitson

Inheritance Act nie generuje dużej liczby spraw sądowych. Powodem tego jest skłonność zainteresowanych osób do rozwiązywania sporów w drodze polubownej, pozasądowej. Dlatego też występujące precedensy przyciągają szczególną uwagę. Głośną sprawą, dotyczącą spadkobrania w oparciu o Inheritance Act w Anglii była sprawa Ilott vs. Mitson. Dotyczyła ona spadku po Melindzie Jackson, która w swojej ostatniej woli wydziedziczyła expressis verbis swoją jedyną córkę, Heather Ilott. Jackson nie utrzymywała z nią od lat kontaktu. Spadkodawczyni zapisała cały swój majątek (486 000 funtów) trzem organizacjom zajmującym się ochroną praw zwierząt, w działalność których nie była zaangażowana. W związku z zaistniałą sytuacją, po śmierci matki Heather Ilott wystąpiła do sądu z roszczeniem o przyznanie jej części majątku spadkowego. Kobieta znajdowała się w trudnej sytuacji materialnej i miała pięcioro dzieci na utrzymaniu. Ostatecznie w 2017 roku Brytyjski Sąd Najwyższy przyznał Heather Ilott 50 000 funtów. W uzasadnieniu sąd stwierdził, że przekazane świadczenie powinno ograniczać się do środków niezbędnych do utrzymania wnioskodawczyni i jej rodziny, nie powinno być natomiast źródłem kapitału.

Podsumowanie

Zastosowanie Inheritance Act ma z założenia skupiać się na przypadkach podobnych do sprawy Ilott vs. Mitson. Sądy przy wyrokowaniu kierują się zasadami słuszności i przyznają osobie występującej z roszczeniem świadczenie, którego wysokość zależy od uzasadnionych potrzeb. Świadczenie to ma być formą wsparcia na utrzymanie siebie i rodziny. Ustawa nie jest zatem podstawą do ubiegania się o dodatkowe wzbogacenie osób pominiętych w testamencie. Otwiera jednak furtkę sądom, aby osobom bliskim zmarłemu przyznać sprawiedliwe i uzasadnione świadczenie.

Tomasz Krzywański, adwokat, Wojciech Jaranowski, praktyka doradztwa dla klientów indywidualnych w GWW