Strzelba po dziadku: dziedziczenie broni – o posiadaniu broni do celów pamiątkowych

Broń palna, niejednokrotnie będąca świadkiem rodzinnej historii, może posiadać wartość wykraczającą poza jej użytkowe przeznaczenie. Nierzadko więc wchodzi ona w skład masy spadkowej. Ustawa o broni i amunicji dopuszcza uzyskanie przez spadkobiercę pozwolenia na broń do celów pamiątkowych. Przyjrzyjmy się zatem przepisom regulującym tryb uzyskania takiego pozwolenia.

Dziedziczenie broni palnej – dylematy spadkobiercy

Znaczenie broni palnej nie ogranicza się jedynie do jej zastosowań czysto utylitarnych. Obok podstawowej funkcji broni palnej, jaką jest obrona osobista, nierzadko odgrywa ona w życiu społecznym inne role, motywowane emocjonalne i kulturowo. Wśród nich na pierwsze miejsce wysuwają się funkcje związane z – jakkolwiek zaskakująco może to zabrzmieć – budowaniem tożsamości: zbiorowej lub indywidualnej. Cele te realizują działania takie jak kolekcjonerstwo broni: zachowywanie egzemplarzy broni odziedziczonych po poprzednich pokoleniach lub tworzenie własnej kolekcji poprzez starannie zaplanowane zakupy.

Broń palna nierzadko wchodzi w skład spadku po jej kolekcjonerach lub innych osobach, które posiadały ją legalnie ze względu na swoje zainteresowania (np. myśliwi) lub profil zawodowy (funkcjonariusze służb mundurowych, pracownicy ochrony). Specyfika broni palnej, a w szczególności – administracyjnoprawne ograniczenia w jej nabywaniu i posiadaniu – sprawiają, że przed przyjęciem spadku obejmującego broń palną warto przyjrzeć się przepisom regulującym uzyskiwanie pozwolenia na posiadanie broni.

Posiadanie broni do celów pamiątkowych: broń palna w spadku

Prawne ramy dopuszczalności posiadania broni (uzyskiwania pozwolenia na broń) reguluje ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 485). Jak stanowi jej art. 10:

1. Właściwy organ Policji wydaje pozwolenie na broń, jeżeli wnioskodawca nie stanowi zagrożenia dla samego siebie, porządku lub bezpieczeństwa publicznego oraz przedstawi ważną przyczynę posiadania broni.
2. Pozwolenie na broń wydaje się w szczególności w celach:

1) ochrony osobistej;

2) ochrony osób i mienia;

3) łowieckich;

4) sportowych;

5) rekonstrukcji historycznych;

6) kolekcjonerskich;

7) pamiątkowych;

8) szkoleniowych.

Jak czytamy w art. 10 ust. 3 pkt 6 ustawy o broni i amunicji, za ważną przyczynę, dla której może być wydane pozwolenie na broń do celów pamiątkowych, uznaje się
udokumentowane nabycie broni w drodze spadku, darowizny lub wyróżnienia. Na marginesie naszych rozważań można zauważyć, że o ile pojęcia spadku i darowizny wydają się jasne (przez odwołanie do przepisów Kodeksu cywilnego), o tyle „udokumentowane wyróżnienie” wymyka się kategoriom prawa prywatnego. Można założyć, że ustawodawca miał tu na myśli głównie sytuację występujące w służbach mundurowych (np. w związku z awansami).

Pozwolenie na broń do celów pamiątkowych: procedura

Przepisy o posiadaniu broni do celów pamiątkowych, zwłaszcza w zakresie, w jakim wymagają od spadkobiercy uzyskania pozwolenia na broń, radykalnie ograniczają konstytucyjną zasadę ochrony prawa własności i dziedziczenia. Aby spadkobierca mógł legalnie posiadać broń stanowiącą rodzinną pamiątkę, musi przejść skomplikowaną drogę prawną:

1. Spadkobierca obowiązany jest po śmierci spadkodawcy – posiadacza broni – zawiadomić właściwy organ Policji; funkcjonariusze Policji zabezpieczą broń, aby przenieść ją do depozytu na koszt spadkobiercy (art. 23 ust. 1 pkt 3 ustawy o broni i amunicji).
2. Spadkobierca podejmuje standardowe czynności związane z dziedziczeniem: uzyskuje akt poświadczenia dziedziczenia albo postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, w skład którego wchodzi broń palna;
3. Po „udokumentowaniu nabycia broni w drodze spadku” (przez akt poświadczenia dziedziczenia lub orzeczenie sądu) spadkobierca może wystąpić o pozwolenie na broń dla celów pamiątkowych. Pozwolenie takie – o czym nie wolno zapominać – będzie obejmowało tylko te egzemplarze broni palnej, które weszły w skład spadku. Zgodnie z art. 16 ust. 1 osoba, która występuje z podaniem o wydanie pozwolenia na broń, jest obowiązana zdać egzamin przed komisją powołaną przez właściwy organ Policji ze znajomości przepisów dotyczących posiadania i używania danej broni oraz z umiejętności posługiwania się tą bronią.
4. Odebranie broni z depozytu policyjnego następuje po uzyskaniu pozwolenia na broń dla celów pamiątkowych i rejestracji broni.

Pozwolenia na broń nie można jednak wydać osobie, która nie ukończyła 21 roku życia (art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy o broni i amunicji). Wyjątkiem jest wydanie pozwolenia na broń, ale tylko do celów sportowych lub łowieckich, na wniosek szkoły, organizacji sportowej, Polskiego Związku Łowieckiego, stowarzyszenia obronnego osobie mającej ukończone 18 lat. Przepis ten w praktyce pozbawia wielu młodych spadkobierców, nawet pełnoletnich, możliwości dziedziczenia niektórych, niekiedy cennych, składników masy spadkowej. Pod tym względem obecny stan prawny może budzić kontrowersje co do jego zgodności z Konstytucją.

Praktyczne wyjście, ale nie dla wszystkich: pozbawienie broni cech użytkowych

Istotnie ingerująca w prawo własności, kosztowna i czasochłonna – a, co więcej, dla niektórych osób wręcz niedostępna – procedura uzyskania pozwolenia na broń do celów pamiątkowych może odstręczać wielu spadkobierców zainteresowanych zachowaniem rodzinnych zbiorów broni palnej. Przepisy ustawy o broni i amunicji pozwalają im jednak na podjęcie innych działań służących osiągnięciu zbliżonego skutku.

Zgodnie z art. 11 ustawy o broni i amunicji pozwolenia na broń nie wymaga się w przypadku m.in.:

• gromadzenia broni w zbiorach muzealnych na podstawie odrębnych przepisów,
• dysponowania bronią przekazaną w celu pozbawienia lub potwierdzenia pozbawienia cech użytkowych,
• posiadania broni palnej pozbawionej cech użytkowych,
• posiadania broni palnej rozdzielnego ładowania, wytworzonej przed rokiem 1885 oraz replik tej broni.

Pozbawienia broni palnej cech użytkowych może dokonać jedynie koncesjonowany podmiot, a weryfikacji takiej czynności dokonuje – w trybie określonym w rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 stycznia 2020 r. w sprawie pozbawiania strzeleckiej broni palnej cech użytkowych (Dz. U. poz. 272) – Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji lub Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia. Należy jednak pamiętać, że – na mocy art. 13 ust. 6 ustawy o broni i amunicji –
zarejestrowanie broni palnej pozbawionej cech użytkowych nie może nastąpić na rzecz osoby, która nie ma ukończonych 18 lat.

Rodzinne muzeum militariów? Pozwolenie na broń do celów kolekcjonerskich (pamiątkowych)

Ustawa o broni i amunicji wyłącza spod wymogu uzyskania pozwolenia gromadzenie broni w zbiorach muzealnych na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 385). Więcej na temat warunków działalności muzeów prywatnych piszemy w naszym raporcie Skarb kolekcjonera: prawno-podatkowy przewodnik dla koneserów sztuk pięknych, sztuki użytkowej i historycznej motoryzacji. 

Znaczenie broni palnej nie ogranicza się jedynie do jej zastosowań czysto utylitarnych. Obok podstawowej funkcji broni palnej, jaką jest obrona osobista, nierzadko odgrywa ona w życiu społecznym inne role, motywowane emocjonalne i kulturowo. Będąc świadkiem rodzinnej historii, może ona wchodzić w skład masy spadkowej. Dla spadkobiercy sytuacja taka oznacza konieczność wystąpienia o pozwolenie na broń do celów pamiątkowych. Radykalnie restrykcyjne (zwłaszcza wobec młodych, nawet pełnoletnich, spadkobierców) przepisy budzą zastrzeżenia co do ich konstytucyjności.