Wojna jako siła wyższa?

Sytuacja na naszej wschodniej granicy wpływa na życie niemal każdego. Niestety, wpływa lub wysoce prawdopodobnie będzie wpływać także na realizację trwających kontraktów budowlanych, czy to zawartych w reżimie prawa zamówień publicznych, czy też między podmiotami prywatnymi.

Znaczna część firm budowlanych korzysta z pracowników pochodzenia ukraińskiego lub korzysta z ukraińskich podwykonawców, dostawców lub usługodawców. Nierzadko nie tylko firma podwykonawcy ma siedzibę na terenie Ukrainy, ale i to właśnie z obszaru Ukrainy sprowadzane są do Polski materiały naturalne, stal czy inne produkty.

Dotyczy to także współpracy z firmami mającymi siedziby na terenie Rosji lub Białorusi, które obejmowane są coraz liczniejszymi sankcjami czy to wynikającymi z działań poszczególnych rządów, czy też podejmowanymi bezpośrednio przez przedsiębiorstwa.

Zamówienia publiczne a siła wyższa

Powoływanie się na siłę wyższą jest dopuszczalne na gruncie prawa zamówień publicznych. Zamawiający publiczni często wprowadzają do umów postanowienia, z których wynika, że przez siłę wyższą należy rozumieć pandemię, stany nadzwyczajne, klęski żywiołowe czy właśnie wojny. Jeśli w umowie brak jest klauzul dotyczących siły wyższej, zastosowanie znajdzie liczne orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym siłą wyższą jest zdarzenie charakteryzujące się trzema cechami: zewnętrznością, niemożliwością jego przewidzenia oraz niemożliwością zapobieżenia jego skutkom.

Zdaniem Sądu Najwyższego: Za siłą wyższą uważa się jedynie zdarzenia zewnętrzne w stosunku do uprawnionego, a zarazem nadzwyczajne i w konsekwencji nieuchronne oraz w danym układzie stosunków niemożliwe do przewidzenia, czyli o „przemożnej” mocy oddziaływania, przed którego skutkami nie było żadnej obrony […]. Jej źródłem mogą być – w określonych uwarunkowaniach politycznych – akty władzy publicznej (vis imperii), przybierające postać zarówno aktów normatywnych, jak i rozstrzygnięć indywidualnych (decyzje administracyjne, orzeczenia sądu) bądź też działań faktycznych […]. (Wyrok SN z 13.05.2021 r., V CSKP 83/21, LEX nr 3174818).

Czy można powołać się na siłę wyższą, jeśli walki nie toczą się w Polsce?

Bez znaczenia dla wykazania wystąpienia siły wyższej jest fakt, że walki toczą się poza obszarem, na którym realizowana jest inwestycja. Strona, która powołuje się na siłę wyższą, musi bowiem wykazać, że dana sytuacja ma wpływ na realizację zobowiązań tej strony. Przykładowo, będzie to wspomniany już wcześniej brak pracowników czy dostaw towarów. Tak samo możliwe jest powołanie się na siłę wyższą w przypadku braku dostaw towarów z Rosji.

Umowa jeszcze nie została zawarta, ale już wiemy o przeszkodzie?

Nie jest żadną tajemną wiedzą, że przetargi publiczne, szczególnie dotyczące dużych inwestycji budowlanych, trwają kilka miesięcy. Czy zatem można powołać się na siłę wyższą, jeśli w dniu składania ofert nie było wojny, a w dniu zawarcia umowy wojna będzie nadal trwała? Tak, warunkiem będzie jednak wykazanie, że właśnie kalkulując ofertę, wykonawca zakładał, że będzie korzystał z zasobów pochodzących z Ukrainy lub współpracował z ukraińskimi podwykonawcami.

Pamiętać jednak należy, że strony kontraktu zawsze z dużą dozą ostrożności powinny analizować, czy w danym przypadku można powołać się na siłę wyższą. Ponadto konieczne jest gromadzenie odpowiednich dowodów, żeby wykazać, że dane zdarzenie rzeczywiście wpływa na realizację zobowiązań umownych.

Jeśli również Państwo borykają się z tego typu problemami, zachęcamy do kontaktu z naszymi ekspertami: michal.sekowski@gww.pl, marta.lipinska@gww.pl.