Jak podaje Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, na polskich uczelniach publicznych studiuje ponad 105 tysięcy cudzoziemców, co stanowi 8,3% wszystkich studentów. Studenci z państw trzecich należą do jednej z najbardziej uprzywilejowanych grup cudzoziemców na polskim rynku pracy – co do zasady ustawodawca zwolnił ich z konieczności uzyskiwania zezwoleń na pracę. Dodatkowe ułatwienia dotyczą absolwentów studiów. Co więcej, od 1 czerwca 2025 r. pracodawcy nie muszą już ubiegać się o zgodę na pracę dla absolwentów studiów, niezależnie od trybu ich ukończenia.

Jednak w świetle planowanych nowych przepisów i zaostrzeniu kontroli Straży Granicznej, weryfikacja statusu studenta stała się kluczowym wyzwaniem. Konsekwencje błędów mogą być dotkliwe – od grzywien sięgających kilkudziesięciu tysięcy złotych po odpowiedzialność karną.

Niniejszy artykuł ma na celu usystematyzowanie zasad legalnego zatrudniania studentów i absolwentów polskich uczelni wpisanych na listę podmiotów zatwierdzonych i odpowiedzieć na częste wątpliwości pracodawców wynikające z niejasności i zmienności przepisów.

Strategia migracyjna jako punkt zwrotny

Uszczelnienie systemu pobytowego i wizowego wprowadzone w 2025 r. stanowi bezpośrednią realizację Kompleksowej i Odpowiedzialnej Strategii Migracyjnej Polski na lata 2025–2030, przyjętej przez Radę Ministrów. Reforma ta wpisuje się w szerszy plan państwowy, którego nadrzędnym celem – według deklaracji premiera – jest odzyskanie kontroli nad procesami imigracyjnymi i zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego.

Jednym z podstawowych założeń strategii jest wzmocnienie narzędzi służących selekcji osób ubiegających się o prawo wjazdu i pobytu w Polsce. Zostało to zrealizowane przez uszczelnienie procedur wizowych w konsulatach, aby wyeliminować zjawiska uznane za patologiczne, w tym fikcyjne podejmowanie studiów. Dodatkowo ograniczono możliwości uzyskania zezwolenia na pobyt czasowy i pracę przez cudzoziemców przebywających w Polsce na podstawie wizy studenckiej. Oznacza to, że student nie może przejść na zezwolenie pracownicze w trakcie trwania studiów. Osoby, które zrezygnują ze studiów i rozpoczną pracę, nie mogą zalegalizować pobytu w związku z zatrudnieniem w urzędzie wojewódzkim – pracodawca zainteresowany takim kandydatem powinien uzyskać zezwolenie na pracę, a cudzoziemiec wrócić do kraju pochodzenia i tam aplikować o wizę w celu podjęcia pracy.

Również od 2025 r. obowiązuje ustawa z 4 kwietnia 2025 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wyeliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym. Nowe przepisy wprowadziły m.in. obowiązek weryfikacji zagranicznych dokumentów przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej (NAWA) oraz egzamin wstępny na studia dla kandydatów spoza Unii Europejskiej.

Wiza studencka – nowe wymogi i mechanizmy kontrolne

Studenci studiów stacjonarnych odbywanych na terenie RP są zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.

W świetle przepisów ustawy o cudzoziemcach student-cudzoziemiec ubiegający się o wizę krajową z adnotacją „student” musi wykazać, że jego celem jest rzeczywiste podjęcie lub kontynuacja studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia, jednolitych studiów magisterskich albo kształcenie się w szkole doktorskiej.

Od 2025 r. ustawodawca wprowadził szereg nowych przesłanek odmowy wydania wizy studenckiej. Wizy odmawia się m.in., gdy:

• jednostka prowadząca studia działa głównie w celu ułatwiania studentom niezgodnego z prawem wjazdu lub pobytu na terytorium Polski, w szczególności oferując usługi edukacyjne związane wyłącznie z kształceniem cudzoziemców;
• cudzoziemiec ubiega się o kolejną wizę studencką, a okoliczności sprawy wskazują, że poprzednia wiza była wykorzystana w innym celu niż cel, w jakim została wydana.

Co oczywiste, wydania kolejnej wizy studenckiej można odmówić również wtedy, gdy cudzoziemiec został skreślony z listy studentów lub doktorantów. Rektor uczelni lub kierownik jednostki prowadzącej studia ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić pisemnie organ, który wydał wizę, o skreśleniu cudzoziemca z listy.

Perspektywy – co dalej z dostępem studentów do rynku pracy?

O ile absolwenci studiów stacjonarnych i niestacjonarnych zostali zwolnieni z obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę na mocy ustawy, to sytuacja prawna studentów jest bardziej skomplikowana. Zgodnie z art. 113 ustawy o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom dotychczasowe przepisy wykonawcze, w tym rozporządzenie z 2015 r., zachowują moc do czasu wejścia w życie nowych przepisów wykonawczych, nie dłużej jednak niż przez 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ww. ustawy. Tym samym, do czasu wejścia w życie nowego rozporządzenia cudzoziemcy studiujący stacjonarnie w Polsce mogą nadal legalnie pracować bez zezwolenia na pracę.

W projekcie nowego rozporządzenia, które ma wejść w życie 1 grudnia 2025 r., utrzymano możliwość pracy bez zezwolenia dla studentów studiów stacjonarnych odbywanych w Polsce. Stanowi to uzupełnienie obowiązującej ustawy i potwierdza, że ustawodawca nie zamierza całkowicie eliminować tej grupy z dostępu do rynku pracy – zamierza natomiast skuteczniej kontrolować, czy status studenta jest rzeczywisty.

Absolwenci polskich uczelni – uprzywilejowana pozycja

Aby zatrzymać absolwentów polskich uczelni na lokalnym rynku pracy, prawo przewiduje szereg ułatwień w zapewnieniu im dostępu do pracy.

Za absolwenta studiów wyższych uznaje się osobę, która uzyskała dyplom stwierdzający ukończenie studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia, jednolitych studiów magisterskich lub szkoły doktorskiej (studiów doktoranckich), uzyskując odpowiednio tytuł zawodowy licencjata, inżyniera, magistra, magistra inżyniera lub doktora, ewentualnie tytuły im równorzędne.

Zwolnienie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę obejmuje również cudzoziemców będących absolwentami studiów niestacjonarnych (tj. zaocznych, wieczorowych, eksternistycznych itp.) prowadzonych przez uczelnie wpisane na listę podmiotów zatwierdzonych.

Warto pamiętać, że cudzoziemiec musi odpowiednio udokumentować swoje uprawnienie do świadczenia pracy bez zezwolenia na pracę, przedkładając pracodawcy dyplom ukończenia studiów wyższych.

Kolejną istotną zmianą dla pracodawców jest wyeliminowanie zwolnień w dostępie do zatrudnienia dla licznej grupy cudzoziemców: kończących polską szkołę ponadpodstawową (np. liceum lub technikum) albo policealną. Ta swoista luka w planowanych regulacjach wynika z faktu, iż zarówno w ustawie z dnia 20 marca 2025 r. o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w projektach rozporządzeń wykonawczych, nie znajduje się zapis umożliwiający podjęcie pracy bez zezwolenia przez cudzoziemców, którzy ukończyli szkołę ponadpodstawową (np. liceum ogólnokształcące), przy jednoczesnym braku posiadania przez nich dokumentów potwierdzających uzyskanie kwalifikacji zawodowych.

Taka konstrukcja wyklucza zatem absolwenta np. liceum ogólnokształcącego, który mimo ukończenia polskiej szkoły nie będzie uprawniony do wykonywania pracy w Polsce na uproszczonych zasadach. Cudzoziemcy, którzy ukończyli szkoły ponadpodstawowe w Polsce, stanowią istotny element naszego rynku pracy i wykluczenie ich z katalogu osób posiadających ułatwiony dostęp do polskiego rynku pracy wydaje się być nieuzasadnione.

Pracodawcy w prawnej pułapce – problem weryfikacji statusu studenta i absolwenta

Obecnie coraz powszechniejsze jest zjawisko handlu dokumentami mającymi poświadczać status studenta, które kwitnie szczególnie w Internecie. Dla cudzoziemców chcących pracować w Polsce to przepustka do szybszego zatrudnienia, bez konieczności czekania w wielomiesięcznej kolejce w urzędzie wojewódzkim na wydanie zezwolenia na pracę. Nie bez znaczenia jest też afera wizowa, która ograniczyła wydawanie wiz pracowniczych obcokrajowcom.

Taka sytuacja ma jednak poważne konsekwencje dla pracodawców. Zamiast polegać na informacjach przekazywanych przez obcokrajowców, powinni żądać nie tylko okazania ważnej legitymacji studenckiej, ale – biorąc pod uwagę doniesienia o czarnym rynku – także zaświadczenia z uczelni. Kontrola posiadania przez cudzoziemca statusu studenta  powinna być cykliczna, czyli na początku każdego semestru, a nawet w jego trakcie.

Należy również pamiętać o obowiązku weryfikacji, czy zaświadczenie o statusie studenta pochodzi od uczelni spełniającej kryteria zatwierdzenia – jeśli zaświadczenie będzie pochodzić od niezatwierdzonej uczelni (albo jeśli uczelnia nie była zwolniona z obowiązku zatwierdzenia), praca będzie nielegalna.

Od 1 czerwca 2025 r. grzywna za nielegalne zatrudnienie cudzoziemca wynosi od 3 tysięcy do 50 tysięcy złotych za każdego nielegalnie zatrudnionego cudzoziemca.

Podsumowanie i rekomendacje

W obliczu dynamicznie zmieniających się przepisów dotyczących zatrudniania cudzoziemców w Polsce pracodawcy powinni traktować weryfikację statusu studenta i absolwenta nie jako formalność, lecz jako kluczowy element zarządzania ryzykiem. Ryzyko finansowe, karne i operacyjne związane z nielegalnym zatrudnieniem jest zbyt wysokie, by opierać się wyłącznie na deklaracjach kandydatów. Dlatego zaleca się wdrożenie rygorystycznych procedur wewnętrznych, takich jak cykliczna kontrola dokumentów (np. zaświadczeń z uczelni, potwierdzenie posiadania dokumentów potwierdzających uzyskanie kwalifikacji zawodowych) oraz integracja tych procesów z systemami HR.