14 lutego 2020 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów, wprowadzającą nowy rodzaj daniny w postaci opłaty od słodzonych napojów oraz od alkoholu sprzedawanego w opakowaniach o objętości do 300 ml – tzw. „małpek”.

Trzeźwy fit-podatek – czego dotyczy?

Zgodnie z założeniami, ustawa ma na celu wykorzystanie polityki fiskalnej jako narzędzia walki z nadwagą i otyłością poprzez nałożenie opłaty na napoje z dodatkiem cukrów (monosacharydów lub disacharydów) oraz środków spożywczych zawierających te substancje.

W uzasadnieniu projektu wskazano na wydaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) rekomendację, dotyczącą konieczności stosowania odpowiedniej polityki fiskalnej, która wpływa na trendy żywieniowe w społeczeństwie, a tym samym przyczynia się do poprawy zdrowia populacji w krajach rozwiniętych. Działania te mają szczególne znaczenie w zapobieganiu problemu nadwagi i otyłości, zwłaszcza wśród osób młodych oraz o niskich dochodach.

Ponadto, w ustawą zostaną wprowadzone zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Nowe opłaty mają stać się jedną z metod na ograniczenie nadmiernego spożywania alkoholu, ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej wrażliwych grup społecznych, w tym wśród ludzi młodych. Jak wskazano w uzasadnieniu, spożywanie alkoholu jest jednym z głównych czynników ryzyka związanym z obciążeniem chorobami niezakaźnymi. Alkohol ma również wpływ na wskaźniki stosowania przemocy oraz występowania urazów. Mała objętość opakowania napoju alkoholowego, stosunkowo niska cena produktu, a także łatwość szybkiego spożycia wielokrotnie determinuje wybór właśnie tych produktów (do 300 ml) i znacząco wpływa na ich atrakcyjność. W ocenie WHO, ograniczenie dostępności ekonomicznej napojów alkoholowych poprzez oddziaływanie na cenę tych produktów, jest jedną z najskuteczniejszych metod walki z nadmiernym spożywaniem alkoholu.

Wprowadzenie tego typu opłat ma na celu przede wszystkim stymulowanie wyborów prozdrowotnych u konsumentów. Nie należy jednak zapominać o celu fiskalnym, który w odniesieniu do uchwalonych opłat nie będzie jedynie „skutkiem ubocznym”. Szacuje się, że wpływy z opłat wyniosą ok. 3 mld zł rocznie.

Ile cukru w cukrze?

Opłatą objęte zostaną napoje z dodatkiem cukrów,, środki spożywcze je zawierające oraz substancje słodzące, o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności. Opłata dotnie również napoje  zawierające kofeinę lub taurynę.

Za napój podlegający opłacie rozumie się wyrób w postaci napoju oraz syrop, będący środkiem spożywczym, ujęty w Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług w klasach 10.32 i 10.89 oraz w dziale 11, w którego składzie znajduje się co najmniej jedna z ww. substancji, z wyłączeniem substancji występujących w nich naturalnie (przykładowo soki i nektary, napoje izotoniczne, naturalne wody smakowe).

Wysokość opłaty w odniesieniu do danego napoju ustalana będzie na podstawie zawartości dodanych cukrów w 100 ml produktu i będzie się składała z dwóch elementów:

1. 0,50 zł, za zawartość cukrów w ilości równej lub mniejszej niż 5g w 100 ml napoju, lub za dodatek co najmniej jednej substancji słodzącej,
2. 0,05 zł za każdy gram cukrów powyżej 5g w 100 ml napoju

– w przeliczeniu na litr napoju.

Całkowita wysokość opłaty dla napojów zawierających powyżej 5g cukrów w 100 ml napoju stanowić będzie sumę elementów wskazanych w pkt 1 i 2. Napoje zawierające dodatek kofeiny lub tauryny będą podlegały dodatkowo opłacie w wysokości 0,10 zł w przeliczeniu na litr produktu, a maksymalna wartość opłaty nie przekroczy 1,2 zł w przeliczeniu na litr napoju.

Całkowicie zwolnione z opłaty będą napoje będące:

• wyrobami medycznymi,
• suplementami diety (zarejestrowanymi),
• żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego,
• preparatami do początkowego żywienia niemowląt (mleko modyfikowane),
• wyrobami akcyzowymi,
• napoje zawierające co najmniej 20% soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego oraz będące izotonikami.

Zobowiązanym do zapłaty będzie osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej będąca:

• podmiotem sprzedającym napoje do punktów sprzedaży detalicznej albo prowadzącym sprzedaż detaliczną napojów w przypadku producenta,
• zamawiającym – w przypadku gdy skład napoju objętego opłatą stanowi element umowy zawartej przez producenta a dotyczącej produkcji tego napoju dla zamawiającego,
• podmiotem sprzedającym napoje podmiotowi prowadzącemu jednocześnie sprzedaż detaliczną oraz hurtową.
  

Obliczenie opłaty oraz wpłata powinny nastąpić na podstawie określonego w ustawie zakresu i wzoru informacji w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, którego dotyczy złożona informacja. Wpłata dokonywana będzie na rachunek urzędu skarbowego, właściwego ze względu na siedzibę bądź miejsce zamieszkania zobowiązanego.

A co z „małpkami”?

Sprzedaż napojów alkoholowych o objętości nieprzekraczającej 300 ml, przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży, będzie wymagała wniesienia opłaty. Opłata będzie dotyczyć zaopatrywania przedsiębiorców posiadających zezwolenie na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych w napoje alkoholowe o ilości nieprzekraczającej 300 ml  i wynosić będzie 25 zł od każdego litra stuprocentowego alkoholu sprzedawanego w opakowaniach o objętości do 300 ml. W przeliczeniu:

• 1 zł od wódki 40% sprzedawanej w opakowaniu o objętości 100 ml,
• 2 zł od wódki 40% sprzedawanej w opakowaniu o objętości 200 ml,
• 88 groszy wina 14% sprzedawanego w opakowaniu o objętości 250 ml.

Planowane zmiany przewidują zatem, że to przedsiębiorcy prowadzący obrót hurtowy napojami alkoholowymi zostaną zobowiązani do obliczenia i wniesienia ww. opłaty na rachunek właściwego urzędu skarbowego. Obowiązek zapłaty opłaty powstanie w momencie zaopatrzenia w napoje przedsiębiorców detalicznych Co więcej, będą także zobowiązani do składania właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego informacji w tym zakresie, w terminie do końca miesiąca następującego po zakończenia półrocza.

„Na zdrowie!”

Zgodnie z założeniami uchwalonych zmian, opłaty dotyczące cukrów i substancji słodzących będą przekazywane do:

1. Narodowego Funduszu Zdrowia w wysokości 96,5%,
2. budżetu państwa, w części której dysponentem jest minister właściwy do spraw finansów publicznych, w wysokości 3,5%.

Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) przeznaczy pozyskane środki na działania o charakterze edukacyjnym i profilaktycznym oraz na świadczenia opieki zdrowotnej, związane z utrzymaniem i poprawą stanu zdrowia świadczeniobiorców z chorobami rozwiniętymi na tle niewłaściwych wyborów i zachowań zdrowotnych – w szczególności z nadwagą i otyłością.

Wpływy z opłaty z tytułu sprzedaży alkoholu o pojemności do 300 ml zostaną podzielone proporcjonalnie do spożycia alkoholu. Spożycie będzie ustalane na podstawie informacji o wpływach z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych. Informacje niezbędne do określenia struktury spożycia napojów alkoholowych w gminach będą pozyskiwane z danych, które są publikowane cyklicznie na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministerstwa Finansów.

Zgodnie z założeniami, wpływy z opłat w 50% będą stanowiły dochód własny gmin. Pozostałe 50% stanowić będzie przychód NFZ. Wpływy z opłat stanowiące dochód gminy będą przeznaczane na działania mające na celu realizację lokalnej, międzysektorowej polityki przeciwdziałania negatywnym skutkom spożywania alkoholu. Wpływy w części stanowiącej przychody NFZ zostaną przeznaczone na działania profilaktyczne i świadczenia opieki zdrowotnej, związane z opieką psychiatryczną, leczeniem uzależnień oraz innych następstw zdrowotnych spożycia alkoholu.

Będą sankcje

Ustawa przewiduje także opłatę dodatkową o charakterze sankcyjnym w przypadku niedokonania wpłaty w terminie. W takiej sytuacji, organ podatkowy właściwy w sprawie danej opłaty, ustala opłatę dodatkową (w drodze decyzji) w wysokości odpowiadającej 50% kwoty należnej opłaty. Do samych opłat, jak i opłat dodatkowych, stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej oraz przepisy o egzekucji administracyjnej. Co więcej, zmiany w ustawach o podatkach dochodowych mają wprost wyłączyć opłaty dodatkowe z kosztów uzyskania przychodów.

Kogo boli głowa?

W ocenie środowisk społecznych zrzeszających przedsiębiorców obu branż, uchwalone przepisy nie przyniosą założonego skutku w postaci wpływu na prozdrowotne wybory konsumentów, a jedynie odbiją się negatywnie na sytuacji przedsiębiorców zajmujących się produkcją i dystrybucją napojów i alkoholi. Zarzuty dotyczą przede wszystkim kwestii błędnej kwalifikacji wprowadzanej daniny jako opłaty, kiedy posiada ona wszelkie cechy podatku. Sprzeciw budzi więc nałożenie przez ustawodawcę dodatkowych obciążeń o konstrukcji podatku akcyzowego (jako obciążającego dobra o specyficznych cechach – w tym dotyczącego towarów o stałym popycie), wbrew chociażby założeniom Dyrektywy 2008/118/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. Główny zarzut dotyczy wprowadzenia nieprzewidzianego tą dyrektywą kryterium pojemności opakowania wyrobu alkoholowego. Ujednolicone w ramach UE przepisy dotyczące opodatkowania wyrobów akcyzowych nie pozostawiają krajom członkowskim pełnej swobody w kształtowaniu opłat o tożsamym charakterze. Ukrycie opłaty w „niepodatkowej” ustawie nie powinno stanowić podstawy dla odstępstw od regulacji unijnych, w szczególności tych objętych obowiązkiem notyfikacji.

Zgodnie z pierwotnym zamierzeniem, ustawa miała wejść w życie z dniem 1 kwietnia 2020 r. Tak krótkie vacatio legis budzi sprzeciw zainteresowanych. Jeżeli długofalowym celem regulacji jest zmiana nie tylko wyborów dokonywanych przez konsumentów, ale także zmiana w obszarze produkcji, w tym zmiany składu (rodzaju i ilości dodawanych do napojów substancji słodzących), wymaga to odpowiedniego przygotowania się przedsiębiorców do przeformułowania stosowanych receptur. Prozdrowotne działania państwa powinny zostać zaplanowane w sposób bardziej kompleksowy z uwzględnieniem potrzeb i ryzyk leżących po stronie producentów.

Obecnie wnioskowane jest wydłużenie vacatio legis, tak aby ustawa weszła w życie z początkiem 2021 r.

[Aktualizacja z 30.03.2020 r.]: Senat odrzucił cukrową ustawę w całości i przekazał do Sejmu.

Autorką artykułu jest Angelika Dahms, prawnik w GWW.