Płomienny romans gaśnie wskutek przedmałżeńskich rozgrywek majątkowych – motyw taki występuje dość powszechnie, wręcz jako fabularna klisza, w hollywoodzkich filmach. Dzięki popkulturze intercyza kojarzy nam się przede wszystkim z potężnym stosem dokumentów drobiazgowo regulujących szereg aspektów życia małżonków. Czy taka filmowa intercyza byłaby jednak skuteczna w Polsce?

W poprzednich wpisach omówiliśmy wspólność majątkową (jako ustawowy małżeński ustrój majątkowy, a także ustroje umowne. Tym razem pragniemy zwrócić uwagę na konkretniejsze aspekty majątkowych umów małżeńskich (popularnie zwanych intercyzami). Jak staramy się przy tym wykazać, rozwiązania przeniesione ze srebrnego ekranu niekoniecznie muszą okazać się dla polskich małżeństw idealnymi (a czasem, ze względu na różnice między prawem polskim i amerykańskim, będą one dla nich po prostu niedostępne).

Uzgodnienia między narzeczonymi (małżonkami) – czy są skuteczne?

Spotykaną w obrocie praktyką jest dążenie partnerów życiowych do wstępnego uregulowania istotnych, potencjalnie spornych kwestii, z którymi będą musieli zmierzyć się w trakcie małżeństwa: miejsca wspólnego zamieszkania, korzystania z samochodów, regulowania płatności związane z nieruchomością lub wakacyjnymi wyjazdami. Problem tkwi w tym, że tego typu oświadczenia woli nie tworzą wymagalnych zobowiązań. Postanowienia takie nie będą więc miały praktycznego znaczenia, ponieważ małżonkowi, który oczekiwałby ich realizacji, nie przysługują żadne środki prawne umożliwiające ich wyegzekwowanie.

Banknoty na otarcie łez? Kodeks rodzinny i opiekuńczy vs Hollywood

Kolejną kwestią, na której rozwiązaniu zależy często klientom kancelarii prawnych, jest zabezpieczenie pozycji majątkowej i osobistej na wypadek ewentualnego rozwodu. W praktyce wyróżniamy tutaj środki nie tylko o charakterze gwarancyjnym, np. ustalenie z wyprzedzeniem, jak po rozwodzie będą wyglądały kontakty z dziećmi lub w jaki sposób zostanie podzielony majątek, ale także sankcyjnym – na przykład zastrzeżenie, że jeśli drugi z małżonków zainicjuje rozwód w ciągu pięciu lat od dnia zawarcia małżeństwa, to wówczas będzie zobowiązany do wypłaty na rzecz drugiego małżonka kwoty w uzgodnionej wysokości. Bez wątpienia wspomniane zastrzeżenia należą do tych obszarów prawa rodzinnego, w którym czerpanie inspiracji z Hollywood może okazać się co najmniej zawodne. W tym zakresie polskie prawo rodzinne – w przeciwieństwie do amerykańskiego: skodyfikowane – zdecydowanie ogranicza kreatywność małżonków. Rozstrzygnięcie znacznej części zagadnień pozostawia ono bowiem gestii sądu, który przy orzekaniu nie jest związany postanowieniami umów zawartych między małżonkami. Tytułem przykładu: jeśli zaistnieje spór co do kontaktów z dziećmi, sąd będzie rozstrzygał go, mając na względzie przede wszystkim dobro dzieci. Rozstrzygnięcie sądu w tej materii będzie miało pierwszeństwo przed ustaleniami rodziców. Z kolei orzeczenie rozwodu z uznaniem za wyłącznie winnego jednego małżonka może skutkować powstaniem obowiązku alimentacyjnego, którego nie można się zrzec w ramach intercyzy zawartej w trakcie związku małżeńskiego lub przed jego zawarciem. Postanowienia umowne dotyczące tej kwestii – jako sprzeczne z literą prawa – nie będą zatem ważne, a rozstrzygnięcie w tej materii pozostanie w zakresie orzekania sądu.

Intercyza – koszty notarialne

Umowę regulującą stosunki majątkowe można zawrzeć u notariusza również w czasie trwania małżeństwa. Warto mieć jednak na uwadze to, że koszty związane z jej zawarciem będą wówczas wyższe. Przed ślubem będzie to wydatek rzędu ok. 600 złotych brutto (taksa notarialna w maksymalnej wysokości 400 zł, opłata za wypisy oraz podatek VAT). Po ślubie koszt aktu będzie uzależniony od wartości majątku wspólnego (nawet kilka tysięcy złotych).

Film a rzeczywistość – realia intercyzy w Polsce i USA

Choć amerykańskie filmy kształtują wyobrażenia o prawie także wśród Polaków, odmienności systemów prawnych w Polsce i USA każą podchodzić z krytycyzmem do obiegowych opinii utrwalonych przez kulturę masową zza oceanu. Skodyfikowany charakter polskiego prawa rodzinnego i cywilnego pozwala bowiem ograniczyć wielkość „stosu dokumentów” tworzących małżeńską umowę majątkową. W tym kontekście należy też wspomnieć, że wytworzeniu się amerykańskiej praktyki umownych ustrojów majątkowych sprzyjało szerokie dopuszczenie rozwodów w dominującej tam od kilkuset lat kulturze protestanckiej. Z kolei obowiązujący w naszym kraju Kodeks rodzinny i opiekuńczy, tworzony w epoce „realnego socjalizmu”, usuwał na plan dalszy ekonomiczną funkcję małżeństwa, eksponując raczej jego rolę jako środowiska wychowania dla przyszłych pokoleń (stąd np. kluczowa rola sądu w ocenie dobra dziecka). Inaczej niż w przypadku prawa cywilnego, ustawodawca polski nie zdecydował się na radykalną nowelizacji tej materii w czasach transformacji ustrojowej. Pamiętając o tych czynnikach, przy ustalaniu treści małżeńskiej umowy majątkowej warto – przed wizytą u notariusza – skorzystać ze wsparcia doświadczonego doradcy, jakimi są eksperci zespołu private client w GWW.