W ostatnich latach widać wyraźny wzrost zainteresowania uzyskaniem obywatelstwa polskiego. To zjawisko ma wymiar nie tylko prawny, ale również społeczny. Wnioski o nadanie lub potwierdzenie obywatelstwa polskiego składają zarówno osoby, które od lat mieszkają w Polsce i chcą w ten sposób ostatecznie ugruntować swoją więź z krajem, jak i ci, którzy odkrywają na nowo swoje polskie korzenie i pragną przywrócić im realny wymiar. Motywacje bywają bardzo różne – od osobistych, takich jak zawarcie małżeństwa z obywatelem Polski, po zawodowe, wynikające z migracji zarobkowej i decyzji o osiedleniu się w naszym kraju.

Kolejka po polski paszport

Co roku tysiące cudzoziemców ubiegają się o polski paszport, a liczba decyzji pozytywnych stale rośnie. Popularność obywatelstwa polskiego ma wiele źródeł. Polska jest coraz częściej postrzegana jako kraj stabilny, atrakcyjny gospodarczo i oferujący dobre perspektywy rozwoju zawodowego i osobistego. Jednocześnie dla wielu osób uzyskanie polskiego obywatelstwa jest powrotem do rodzinnych tradycji i symbolicznym zamknięciem pewnej historii.

Cztery drogi do obywatelstwa

Zgodnie z ustawą z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim istnieją cztery podstawowe sposoby uzyskania tego statusu:

• nabycie obywatelstwa z mocy prawa (na przykład przez urodzenie lub repatriację),
• nadanie obywatelstwa przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
• uznanie cudzoziemca za obywatela polskiego przez wojewodę,
• przywrócenie obywatelstwa przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Każda z tych dróg ma swoją specyfikę i przewiduje odmienne wymagania do obywatelstwa polskiego.

Obywatelstwo z mocy prawa – pochodzenie i repatriacja

Najbardziej naturalnym sposobem nabycia obywatelstwa jest tzw. nabycie z mocy prawa. Dotyczy ono przede wszystkim dzieci urodzonych z rodziców będących obywatelami Polski, a także – w pewnych szczególnych sytuacjach – dzieci urodzonych w Polsce, na przykład wówczas, gdy ich rodzice są bezpaństwowcami.

Szczególną kategorię stanowi repatriacja – czyli powrót do Polski osób polskiego pochodzenia z terenów byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Osoby te, przyjeżdżając na podstawie specjalnej wizy krajowej, automatycznie stają się obywatelami Polski.

Nadanie obywatelstwa przez Prezydenta

Cudzoziemiec może także otrzymać obywatelstwo w drodze decyzji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Wniosek w tej sprawie składa sam zainteresowany, a w przypadku małoletnich – jego przedstawiciel ustawowy. Dokument można złożyć osobiście lub za pośrednictwem wojewody czy konsula.

We wniosku należy przedstawić nie tylko podstawowe dane osobowe, lecz także informacje dotyczące rodziców i krewnych, ewentualnego posiadania lub utraty polskiego obywatelstwa, źródeł utrzymania, dorobku zawodowego i społecznego, stopnia znajomości języka polskiego oraz dane dotyczące małżonka.

Następnie wniosek trafia do ministra spraw wewnętrznych, który zasięga opinii odpowiednich służb, takich jak Policja czy Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a następnie przekazuje Prezydentowi swoją rekomendację. Decyzja Prezydenta jest ostateczna i ma charakter uznaniowy. Warto podkreślić, że głowa państwa może w każdej chwili przejąć sprawę i nadać obywatelstwo, nawet pomijając część procedur.

Uznanie za obywatela polskiego

Inną ścieżką jest uznanie cudzoziemca za obywatela polskiego przez wojewodę. Z tej procedury korzystają przede wszystkim osoby, które mieszkają w Polsce od kilku lat, mają stałe źródło utrzymania oraz tytuł prawny do zajmowanego mieszkania. Szczególne ułatwienia przewidziano dla małżonków obywateli Polski, osób bezpaństwowych oraz tych, którzy uzyskali w Polsce status uchodźcy.

Warunkiem koniecznym jest znajomość języka polskiego na poziomie co najmniej B1, potwierdzona certyfikatem lub ukończeniem szkoły w Polsce. Wojewoda, zanim podejmie decyzję, zasięga opinii Policji oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, aby sprawdzić, czy nadanie obywatelstwa nie stanowi zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa.

Przywrócenie obywatelstwa

Historia Polski potoczyła się w takim kierunku, że wiele osób utraciło obywatelstwo w wyniku wojny, emigracji lub decyzji władz w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Ustawa daje im możliwość odzyskania tego statusu przez procedurę przywrócenia obywatelstwa.

Wniosek rozpatruje minister właściwy ds. spraw wewnętrznych. Przywrócenie obywatelstwa nie jest jednak możliwe, jeżeli dana osoba w przeszłości działała na szkodę Polski – przykładowo pełniła funkcje w strukturach państw Osi podczas II wojny światowej, uczestniczyła w łamaniu praw człowieka lub dobrowolnie wstąpiła do obcych armii.

Droga do obywatelstwa – gąszcz formalności?

Nie da się ukryć, że procedury prowadzące do uzyskania obywatelstwa są skomplikowane i wymagają od wnioskodawcy staranności oraz cierpliwości. W proces zaangażowane są różne organy – Prezydent, wojewoda, minister spraw wewnętrznych – a kandydat musi przedstawić szczegółowe informacje o swoim życiu zawodowym i osobistym oraz wykazać się znajomością języka polskiego.

Można odnieść wrażenie, że procedura uzyskania obywatelstwa polskiego to gąszcz formalności. Z drugiej jednak strony te procedury mają zapewnić, że obywatelstwo otrzymują osoby rzeczywiście związane z Polską, które chcą w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym kraju. W praktyce, choć czas oczekiwania na obywatelstwo polskie może być długi, jest to proces jak najbardziej możliwy do przejścia, a jego pomyślne zakończenie staje się często początkiem nowego etapu w życiu.