Przedmiotem prac sejmowych (druk 1837) jest rządowy projekt – kolejnej już w tym roku – nowelizacji ustawy o podatku od spadków i darowizn. Przynosi on wyczekiwane i bardzo korzystne dla podatników zmiany w zakresie ustalania daty powstania obowiązku podatkowego, obliczania terminu na złożenie zeznania podatkowego i możliwości jego przywrócenia. Projekt należy do tzw. pakietu deregulacyjnego.

Deregulacja na raty: kolejna nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn

Choć jeszcze w tym roku (dokładniej: 20 sierpnia) weszła w życie nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn (jej założenia mieliśmy okazję omówić na blogu: https://lexplorers.pl/zmiany-w-podatku-od-spadkow-i-darowizn-opodatkowanie-renty-w-meandrach-deregulacji/), w połowie października wpłynął do Sejmu kolejny, również rządowy, projekt zmian w opodatkowaniu spadków i darowizn. Należy on, podobnie jak poprzednia nowelizacja, do pakietu deregulacyjnego.

Wprowadzane nowelizacją zmiany mają charakter głównie proceduralny – są ukierunkowane na dostosowanie terminów na realizację obowiązków spadkobierców (obdarowanych) wynikających z prawa podatkowego do sekwencji zdarzeń prawnych, jaka występuje na gruncie prawa cywilnego, oraz do generalnych zasad postępowania podatkowego. Wskutek tych rozbieżności pod stronie podatników powstawało ryzyko niedopełnienia formalności i – co za tym idzie – powstania zobowiązań podatkowych utrudniających sukcesję tak majątku prywatnego, jak i mienia wykorzystywanego w rodzinnym biznesie.

Zmiany w podatku od spadków i darowizn: przywrócenie terminu będzie możliwe

Jak powszechnie wiadomo, spadkobiercy należący do tzw. I grupy podatkowej korzystają ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, o ile zgłoszą nabycie spadku naczelnikowi urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. W obecnym stanie prawnym termin ten jest traktowany jako materialny, a zatem – wobec braku przepisu dopuszczającego jego przywrócenie – taki, którego organ nie może przywrócić. Jeżeli zatem spadkobierca (obdarowany) nie złoży naczelnikowi urzędu skarbowego stosownego oświadczenia, musi zapłacić podatek od spadków i darowizn.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom podatników, omawianą nowelizacją ustawodawca planuje wprowadzić możliwość przywrócenia terminu na złożenie naczelnikowi urzędu skarbowego oświadczenia o nabyciu spadku. Termin będzie mógł zostać przywrócony, jeżeli podatnik uprawdopodobni, że uchybienie nastąpiło bez jego winy.

Data powstania obowiązku podatkowego w podatku od spadków i darowizn

Sferą, w której rozbieżność pomiędzy przepisami ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz przepisami prawa cywilnego rysuje się wyraźniej, jest data powstania obowiązku podatkowego. W bieżącym reżimie prawnym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przyjęcia spadku (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn).  W uzasadnieniu nowelizacji projektodawcy wskazują na istotną wadę przyjętego rozwiązania.

Zgodnie z art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego brak złożenia oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu spadku jest równoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Praktyczną konsekwencją będzie w takim przypadku powstanie obowiązku podatkowego w chwili, której sam spadkodawca może nie być świadomy. Brak świadomości, od jakiego dnia podatnik ma liczyć termin na złożenie oświadczenia naczelnikowi urzędu skarbowego, uniemożliwia realizację ciążących na nim obowiązków, narażając go na odpowiedzialność karnoskarbową.

Wyeliminowaniu tego ryzyka ma służyć zmiana chwili powstania obowiązku podatkowego. Z wejściem w życie nowelizacji ustawy o podatku od spadków i darowizn art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy otrzyma brzmienie:

Obowiązek podatkowy powstaje przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.

Niezależnie od wyeliminowania praktycznych problemów związanych z przyjęciem spadku wskutek tzw. milczenia spadkobiercy, projektowana zmiana przyniesie korzyść podatnikom: faktycznie będą oni mieli więcej czasu na złożenie fiskusowi oświadczenia o nabyciu spadku.

Warto podkreślić, że w nowym stanie prawnym z zarejestrowaniem aktu poświadczenia dziedziczenia w rozumieniu ustawy uważa się również wydanie dokumentu stwierdzającego nabycie spadku przez niesądowy organ państwa obcego, jeżeli w danym kraju nabycie spadku jest stwierdzane przez taki właśnie organ.

Podatek od spadków i darowizn: kluczowe terminy w świetle nowelizacji

Dostosowaniu do nowych zasad ustalania chwili powstania obowiązku podatkowego, jak również do najnowszego orzecznictwa Naczelnego Sadu Administracyjnego (sygn. akt III FPS 2/25) służyć ma z kolei nowelizacja art. 17a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Modyfikuje ona terminy, w jakich podatnicy obowiązani będą złożyć zeznanie podatkowe, w następujący sposób:

• podatnicy podatku są obowiązani złożyć właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego (także w przypadku stwierdzonego pismem niezgłoszenia nabycia spadku do opodatkowania),
• gdy spadkobiercy z I grupy podatkowej nie zgłoszą nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych w terminie 6 miesięcy od powstania obowiązku podatkowego, termin do złożenia zeznania podatkowego wynosi miesiąc od dnia upływu tego terminu, a w przypadku złożenia przez podatnika wniosku o przywrócenie terminu do złożenia zgłoszenia miesiąc od dnia, w którym postanowienie o odmowie przywrócenia terminu stało się ostateczne.

Dodajmy przy tym, że zmiana obliczania terminu na złożenie zeznania podatkowego nie powoduje, że spadkobiercy z I grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) zyskają więcej czasu na skorzystanie ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Wskutek niezgłoszenia nabycia spadku fiskusowi (lub ostatecznego postanowienia o odmowie przywrócenia terminu) zobowiązanie podatkowe powstanie; prawo do zwolnienia zostanie natomiast zachowane w przypadku przywrócenia terminu.

Dziedziczenie przedsiębiorstwa a podatek od spadków i darowizn: co się zmieni?

Projektowane zmiany dotyczące obliczania terminów na złożenie zeznania podatkowego i ich przywrócenia dotyczą także nabycia przedsiębiorstwa lub udziału w przedsiębiorstwie w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego. Przypomnijmy tutaj, że na podstawie art. 4b ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego własności przedsiębiorstwa osoby fizycznej lub udziału w nim, pod warunkiem:

• zgłoszenia przez nabywcę nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego;
• prowadzenia tego przedsiębiorstwa przez nabywcę przez okres co najmniej 2 lat od dnia jego nabycia.

Zmiany w podatku od spadków i darowizn: kiedy wchodzą w życie?

Co do zasady przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn w znowelizowanym brzmieniu wejdą w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia. Od tej zasady przewiduje się wyjątki:

• przywrócenie terminu będzie możliwe także w odniesieniu do nabycia spadku lub darowizny, które nastąpiło przed wejściem w życie nowelizacji, ale nie upłynął jeszcze – do dnia wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn – termin na złożenie zeznania podatkowego;
• znowelizowane przepisy regulujące powstanie obowiązku podatkowego znajdą zastosowanie do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze dziedziczenia, w przypadku którego uprawomocnienie się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia, wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego lub wydanie dokumentu stwierdzającego nabycie spadku przez inny niż sąd organ państwa obcego nastąpiło od dnia wejścia w życie zmian do ustawy o podatku od spadków i darowizn;
• w odniesieniu do terminu na złożenie zeznania podatkowego nowa ustawa będzie miała zastosowanie, jeśli obowiązek podatkowy powstanie po jej wejściu w życie.

Nie tylko podatek od spadków i darowizn: sukcesja rodzinnego biznesu

Korzystne dla podatników zmiany, jakie wynikają z projektowanej nowelizacji, dotyczą obowiązków o charakterze na wskroś administracyjnym (choć ze skutkami dla wysokości zobowiązania podatkowego). Planowanie sukcesji rodzinnego biznesu wykracza jednak poza kontekst prawidłowego zastosowania przepisów o podatku od spadków i darowizn. Planowanie sukcesyjne powinno obejmować także biznesowe i cywilistyczne środki płynnego przeprowadzenia następstwa w firmie, z uwzględnieniem skutków tych działań na gruncie pozostałych podatków.