Fundacja rodzinna jest idealnym narzędziem tezauryzacji cennych składników majątku, które ze swej natury nadają się do przekazania kolejnym pokoleniom. Bez wątpienia do tej kategorii aktywów należą dzieła sztuki. Fundatorzy, którzy są zarazem kolekcjonerami dzieł sztuki, powinni jednak przemyśleć podatkowe skutki wniesienia swych zbiorów do fundacji rodzinnych – przekonuje o tym jeden z wywodów z nowszej interpretacji indywidualnej (0111-KDIB3-1.4012.52.2024.2.ICZ).

Obrót sztuką w fundacji rodzinnej – zarząd majątkiem prywatnym a działalność gospodarcza

W interpretacji indywidualnej z dnia 16 maja 2024 r. (sygn. 0111-KDIB3-1.4012.52.2024.2.ICZ) Dyrektor KIS przedstawił stanowisko dotyczące opodatkowania podatkiem VAT fundacji rodzinnej, zbywającej przedmioty o wartości zabytkowej lub kolekcjonerskiej (np. wyprodukowane w niewielkiej liczbie egzemplarzy) z własnej kolekcji.

Jak wynika z opisanego w interpretacji stanu faktycznego, kolekcjonerstwo sztuki było dla podatnika nie tylko formą lokowania kapitału, ale także życiową pasją, którą chciał zaszczepić kolejnemu pokoleniu. Choć to właśnie zabezpieczenie osiągnięć kolekcjonerskiego wysiłku stało za planami wniesienia dzieł sztuki do mienia fundacji, wnioskodawcy nie wykluczali wykorzystania eksponatów w celach komercyjnych, a także – w ostateczności – zbycia części zbiorów. Podejście to jest w pełni spójne z celem fundacji rodzinnej, którym – w świetle art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 poz. 326) – pozostaje „gromadzenie mienia i zarządzanie nim na rzecz beneficjentów, a także spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów”.

Przechodząc do reżimu podatku od towarów i usług, przypomnijmy, że sprzedaż podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, gdy dokonywana jest przez podmiot o statusie podatnika VAT, który działa w takim charakterze w odniesieniu do danej transakcji (sprzedaży), słowem – prowadzi w tym zakresie działalność gospodarczą. Incydentalne zaś transakcje nie są zazwyczaj uznawane za działalność gospodarczą, ale za zarząd majątkiem prywatnym. Prawo do odliczenia podatku naliczonego przez podatników przysługuje natomiast, gdy nabywane towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Jeśli zatem podatnik prowadzi działalność gospodarczą (a nie zarządza tylko prywatnym majątkiem), to prawo do odliczenia VAT przysługuje mu od towarów i usług nabywanych na potrzeby prowadzenia tej działalności.

Incydentalna sprzedaż dzieł sztuki przez fundację rodzinną – problemy opodatkowania VAT

Dyrektor KIS w przywołanej interpretacji poruszył dwie kwestie zasadnicze z perspektywy opodatkowania fundacji rodzinnej VAT:

• Czy czynności polegające na incydentalnej sprzedaży dzieł sztuki (nie częściej niż jedna na dwa lata i tylko w przypadku wystąpienia jednego z wymienionych w statucie przypadków) – będą polegały opodatkowaniu podatkiem VAT?
• Czy fundacja rodzinna ma prawo do odliczenia podatku VAT od produktów lub usług nabywanych na potrzeby utrzymania kolekcji w należytym stanie, uwzględniając szczególne warunki jej przechowywania?

W odniesieniu do pierwszego zagadnienia organ stwierdził, że sporadyczne zbywanie mienia w formie wystawiania przedmiotów na specjalistycznych aukcjach, targach branżowych czy ogłoszenia na specjalistycznych portalach należy uznać za czynności przekraczające zarząd majątkiem prywatnym, a tym samym sklasyfikował je jako prowadzenie działalności gospodarczej podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT.

Co zaskakujące, w wyniku analizy drugiego z postawionych zagadnień organ podatkowy doszedł do wniosków sprzecznych z jego własnymi (i wyrażonymi w tej samej interpretacji) ustaleniami. Badając bowiem, czy w opisanym powyżej stanie faktycznym fundacji rodzinnej przysługuje prawo do odliczenia podatku VAT, wyraził on przekonanie, że – zacytujmy: „w kontekście celu, w jakim fundator wniesie do fundacji kolekcję, okoliczności, w jakich wykorzystywane będą przedmioty kolekcji oraz wydatków związanych z utrzymaniem tej kolekcji, nie będzie Państwu [tj. wnioskodawcom] przysługiwało prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego wynikającego z faktur związanych z utrzymaniem przedmiotów kolekcji. Prawo do odliczenia podatku naliczonego nie będzie przysługiwało z faktur dokumentujących bieżące zakupy związane z utrzymaniem kolekcji, gdyż z wniosku nie wynika, aby przedmioty z kolekcji były wykorzystywane do czynności opodatkowanych”.

Niezależnie od oceny wewnętrznej spójności (o czym nieco dalej) stanowiska organu interpretacyjnego, warto zauważyć, że nie zawsze – mimo incydentalności handlu – czynność podatnika pozostanie w granicach zarządu majątkiem prywatnym. Zdaniem fiskusa – jak wynika z omawianej interpretacji – nawet pozornie neutralne podatkowo czynności potrafią być dla organu czynnościami opodatkowanymi VAT.

Profiskalna wykładnia prawa i VAT w fundacjach rodzinnych – czy władzy da się jeszcze ufać?

Podsumujmy: z jednej strony organ uznaje, że sporadyczna sprzedaż przedmiotów kolekcjonerskich stanowi działalność gospodarczą podlegającą opodatkowaniu VAT; z drugiej zaś, odmawiając prawa do odliczenia VAT, zdaje się twierdzić przeciwnie. Nietrudno jednak wskazać przyczynę tej oczywistej niespójności logicznej – jest nią odruch bezwarunkowy profiskalnej wykładni prawa podatkowego.

Choć interpretacje indywidualne odnoszą się do sytuacji konkretnych podatników (stron w postępowaniu interpretacyjnym), to sam autorytet organu administracji publicznej, który je wydaje, pozwalałby podatnikom oczekiwać, jeśli nie wysokiego poziomu argumentacji, to przynajmniej wewnętrznej spójności poszczególnych stanowisk. Wymaga tego bowiem, stanowiąca fundament państwa prawnego, zasada budzenia zaufania obywateli do administracji.

Dzieła sztuki w fundacji rodzinnej – ocena ryzyka

Jak wspomnieliśmy, cel naznaczony przez ustawodawcę fundacji rodzinnej jest, jeśli wolno posłużyć się takim terminem, „tezauryzacyjny”, czyli związany z gromadzeniem majątku i zarządzaniem jego składnikami (o majątku fundacji rodzinnej piszemy na naszym blogu: https://lexplorers.pl/majatek-a-mienie-w-fundacji-rodzinnej/). Biznesowa intuicja więc wskazywałaby, że fundacja rodzinna może stanowić skuteczne narzędzie zabezpieczenia niezbyt płynnych aktywów, za jakie uważa się dzieła sztuki. Choć jedno stanowisko fiskusa nie powinno determinować postaw podatników, jest jednak materiałem prawnym, który skłania do rozważnego podejścia wobec lokowania dzieł sztuki w majątku fundacji rodzinnej.

Współautorem artykułu jest Kacper Skałkowski, prawnik w GWW.