(Nie) czekając na Godota – czy rzeczywiście grozi nam utrwalenie patologicznej praktyki instrumentalnego wykorzystywania postępowań karnych skarbowych i czy skarbówka może zacierać ręce?

Proponowana w poselskim projekcie ustawy (druk 1227) zmiana art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej przewiduje, że zawieszenie postępowania podatkowego będzie skutkować zawieszeniem biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, jeżeli „wyjaśnienie stanu faktycznego oraz załatwienie sprawy będącej przedmiotem zawieszanego postępowania jest uzależnione od zebrania dowodów w toku postępowania karnego lub karnego skarbowego oraz ich włączenia do akt postępowania podatkowego”.

Ta nowa przesłanka ma zastąpić od lat krytykowaną regulację, zgodnie z którą samo wszczęcie postępowania karnego skarbowego zawieszało bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Obszernie omawialiśmy ją w raporcie pt. Instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych w trakcie postępowań kontrolnych i podatkowych – analiza praktyki stosowania art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej.

Czy jest to, jak sugeruje „Dziennik Gazeta Prawna”^[1], rozwiązanie, które w najlepszym razie niczego nie zmieni, a być może wręcz pogorszy sytuację podatników?

Absolutnie nie.

Projektowane przepisy istotnie ograniczają możliwość zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z wszczęciem postępowania karnego skarbowego (lub karnego). Ale po kolei.

Zawieszenie biegu terminu przedawnienia będzie możliwe tylko wówczas, gdy wyjaśnienie stanu faktycznego i załatwienie sprawy podatkowej w toku postępowania podatkowego nie jest możliwe, ponieważ organ podatkowy nie może samodzielnie pozyskać koniecznych dowodów i musi sięgnąć po dowody zgromadzone w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym.

Na postanowienie o zawieszeniu postępowania podatkowego służy zażalenie. Jeżeli więc ustalenie stanu faktycznego i załatwienie sprawy podatkowej nie wymaga oparcia się na dowodach zgromadzonych w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym, postanowienie o zawieszeniu postępowania zostanie uchylone, co z kolei będzie oznaczać bezskuteczność zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Dlatego organ podatkowy w uzasadnieniu postanowienia o zawieszeniu postępowania podatkowego będzie musiał wskazać:

• okoliczności stanu faktycznego istotne dla załatwienia sprawy podatkowej, których nie był w stanie samodzielnie udowodnić;
• dowody, na podstawie których możliwe jest wykazanie tych okoliczności;
• dlaczego przeprowadzenie tych dowodów nie jest możliwe w toku postępowania podatkowego;
• że dowody te zostały lub mogą być zebrane w toku postępowania karnego lub karnego skarbowego.

Ponadto w uzasadnieniu decyzji podatkowej organ podatkowy będzie zobowiązany wskazać:

• dowody zebrane w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym, które zostały włączone do materiału dowodowego w postępowaniu podatkowym;
• istotne dla załatwienia sprawy okoliczności, które zostały ustalone na podstawie tych dowodów.

Podsumowanie

Z pewnością projektowane przepisy nie dają organom podatkowym możliwości swobodnego zawieszania biegu terminu przedawnienia. Już na etapie wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania podatkowego organ podatkowy musi wykazać, że nie może samodzielnie ustalić określonych faktów, które mają istotne znaczenie dla załatwienia sprawy podatkowej.

Oczywiście nie możemy wykluczyć, że organy podatkowe będą usiłowały instrumentalnie zawieszać postępowania podatkowe, jednakże projektowane przepisy zapewniają efektywną kontrolę ewentualnego nadużycia prawa w stopniu nieporównywalnie wyższym niż aktualnie obowiązujące przepisy.

Ryzyko nieskutecznego zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego będzie obciążać organy podatkowe. Uchylenie postanowienia o zawieszeniu postępowania podatkowego będzie bowiem oznaczać, że nie doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia (w obecnym stanie prawnym ewentualne umorzenie postępowania karnego skarbowego nie oznacza, że jego wszczęcie było instrumentalne).

Kończąc

Projekt rządowy, który uchyla całkowicie przesłankę wszczęcia postępowania karnego skarbowego, jest tylko pozornie korzystniejszy dla podatników. Przewiduje bowiem, że zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego na starych zasadach, czyli przez wszczęcie postępowania karnego skarbowego będzie nadal możliwe w stosunku do zobowiązań podatkowych, które powstaną przed dniem wejścia w życie tej nowelizacji. Oznacza to, że praktyka instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych będzie kontynuowana aż do roku 2031. To dość odległa perspektywa i wiele się w tym czasie może zmienić, jeśli chodzi o instytucję przedawnienia zobowiązań podatkowych. Tym dalsza, że projekt ten nie został jeszcze skierowany do Sejmu. Niestety projekt rządowy wikła nas w stan oczekiwania na coś, co niekoniecznie musi nadejść.

Projekt poselski natomiast radykalnie ucina problem. Stanowi bowiem, że z momentem wejścia w życie nowelizacji nie będzie możliwe zawieszenie biegu terminu przedawnienia  na skutek samego wszczęcia postępowania karnego skarbowego, a w tych przypadkach, w których dokonano takiego zawieszenia, nastąpi z mocy prawa jego „odwieszenie”. Poselski projekt wyprowadza nas z zaklętego kręgu art. 70 § 6 pkt 1, w którym jesteśmy uwięzieni od ponad 20 lat. Czas ruszyć z miejsca, a nie w kółko mówić „chodźmy”.

^[1] K. Jędrzejewska, Przedawnienie podatkowe. Będą zmiany, skarbówka może zacierać ręce, „Dziennik Gazeta Prawna” 19 listopada 2025, [online:] https://podatki.gazetaprawna.pl/artykuly/10587708,przedawnienie-podatkowe-beda-zmiany-skarbowka-moze-zacierac-rece.html.