W dniu 9 października 2020 roku wszedł w życie przepis umożliwiający dokonanie przez płatników składek (pracodawcy albo ZUS) ponownego przeliczenia podstawy wymiaru świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego (m.in. zasiłków chorobowych czy macierzyńskich) wypłaconych pracownikom za okres od 31 marca 2020 roku. Przeliczenia dokonuje się na wniosek pracownika.  

Odpowiedź na apel pracowników

Zmiana wprowadzona na mocy ustawy z dnia 7 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania społeczno-gospodarczym skutkom COVID-19 stanowi odpowiedź na postulaty pracowników, spowodowane faktycznym obniżeniem podstawy wymiaru ich zasiłków z ubezpieczenia społecznego, z uwagi na skorzystanie przez pracodawców z niektórych rozwiązań przewidzianych w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: „Ustawa antykryzysowa”).

Przed zmianą

Dotychczas, w związku z obniżeniem wymiaru czasu pracowników czy wprowadzeniem mniej korzystnych warunków zatrudnienia pracowników niż wynikające z umów o pracę na podstawie przepisów Ustawy antykryzysowej, zastosowanie znajdował art. 40 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. ) Zgodnie z tym przepisem, w razie zmiany umowy o pracę (lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy) polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy, jeżeli zmiana ta nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, lub w miesiącach, o których mowa w art. 36 (tj. w ciągu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy). Zasadę tą, zgodnie z wyjaśnieniami ZUS, stosuje się również  w przypadku, jeżeli przerwa pomiędzy poszczególnymi okresami niezdolności do pracy (pobierania zasiłków) była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. W rezultacie, w związku z obniżeniem wymiaru czasu pracy pracowników na podstawie przepisów Ustawy antykryzysowej, zasiłki chorobowe czy macierzyńskie pracownikom zostały obliczone od wynagrodzenia po zmianach (tj. np. właściwego dla obniżonego etatu) i wypłacone od tak ustalonej, niższej podstawy wymiaru.

Wyłączenie z Ustawy antykryzysowej

Dodany do Ustawy antykryzysowej art. 31zy¹³ wyłącza zastosowanie przepisu art. 40 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w stosunku do:

• osób, którym obniżono wymiar czasu pracy na podstawie art. 15g lub art. 15gb Ustawy antykryzysowej,
• osób, którym wprowadzono mniej korzystne warunki zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę, na podstawie art. 15zf Ustawy antykryzysowej,
• osób, którym na podstawie art. 15zzzzzo ust. 2 Ustawy antykryzysowej obniżono wymiar czasu pracy lub wprowadzono mniej korzystne warunki zatrudnienia niż wynikające z podstawy nawiązania stosunku pracy.

Dodatkowo, warunkiem zastosowania wskazanego wyłączenia jest to, aby w stosunku do tych osób:

• obniżenie wymiaru czasu pracy lub wprowadzenie mniej korzystnych warunków zatrudnienia nastąpiło w okresie wcześniej pobieranego zasiłku oraz
• między okresami pobierania wcześniejszego i kolejnego zasiłku nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe.

Wyłączenie dotyczy zatem tych pracowników, którzy zostali objęci obniżonym wymiarem czasu pracy lub mniej korzystnymi warunkami zatrudnienia w okresie pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego. W powyższym zakresie ustawodawca w części „zaadaptował” również, na potrzeby Ustawy antykryzysowej, rozwiązanie przewidziane w art. 43 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z tym uregulowaniem, podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe.

Moc wsteczna nowych przepisów

Wprowadzony przepis art. 31zy¹³ Ustawy antykryzysowej obowiązuje z mocą wsteczną, tj. w  przypadku obniżenia wymiaru czasu pracy lub wprowadzenia mniej korzystnych warunków zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę na podstawie art. 15g lub 15zf Ustawy antykryzysowej – od dnia 31 marca 2020 roku, na podstawie art. 15gb – od dnia 24 czerwca 2020 roku, zaś na podstawie art. 15zzzzzo ust. 2  Ustawy antykryzysowej – od dnia 26 sierpnia 2020 roku. Tym samym, pracownicy mogą domagać się ponownego przeliczenia podstawy wymiaru już wypłaconych zasiłków za okres:

– od dnia 31 marca 2020 roku – jeżeli obniżono im wymiar czasu pracy maksymalnie o 20%, nie więcej jednak niż do 0,5 etatu, lub wobec których zawarto porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia niż te wynikające z umowy o pracę, w zakresie i przez czas określone w porozumieniu, w związku z wystąpieniem u pracodawcy spadku obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19,

– od dnia 24 czerwca 2020 roku – jeżeli obniżono im wymiar czasu pracy maksymalnie o 20%, nie więcej jednak niż do 0,5 etatu w związku z wystąpieniem u pracodawcy spadku przychodów ze sprzedaży towarów lub usług w następstwie wystąpienia COVID-19 i istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń,

– od dnia 26 sierpnia 2020 roku – jeżeli na mocy rozporządzenia Rady Ministrów wprowadzono, na czas określony, mniej korzystne warunki zatrudnienia pracowników niż wynikające z podstawy nawiązania stosunku pracy.

Jeżeli zatem pracownicy otrzymali niższe zasiłki, ustalone w oparciu o obniżony wymiar czasu pracy lub wprowadzone mniej korzystne warunki zatrudnienia, mogą składać u płatnika składek – pracodawcy albo ZUS (w zależności od tego, kto dokonuje ustalenia wysokości i wypłaty zasiłków), wnioski o ponowne przeliczenie podstawy wymiaru świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego. W konsekwencji, pracodawca albo ZUS dokona przeliczenia tej podstawy wymiaru z zastosowaniem art. 31zy¹³ Ustawy antykryzysowej i wypłaci pracownikom „wyrównanie” zasiłków.

Autorką artykułu jest dr nauk prawnych Joanna Łukaszczuk, radca prawny w GWW.