Lektura nowego wzoru karty powołania do służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny pozwala poznać praktyczną stronę procedury mobilizacji.

W poprzednim wpisie wskazywaliśmy, że na mocy art. 535 ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny osoby zdolne do pełnienia służby wojskowej mogą być w każdym czasie powołane do służby wojskowej. Z art. 533 ust. 1 wynika z kolei, że w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny powołanie do służby wojskowej następuje:

1) za pomocą kart powołania lub

2) w drodze podania informacji o powołaniu do publicznej wiadomości.

Zadanie zorganizowania oraz wykonania czynności związanych z doręczaniem kart powołania, jak również podaniem informacji o powołaniu do publicznej wiadomości ustawodawca poruczył organom samorządu terytorialnego (wójtom, burmistrzom, prezydentom miast). Ustawa w art. 533 ust. 4 dopuszcza doręczanie kart powołania w dniach wolnych od pracy oraz o każdej porze doby (o ile zachodzą „uzasadnione przypadki”).

Praktyczną stronę procedury mobilizacji pozwala jednak poznać dopiero lektura nowego wzoru karty powołania do służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 7 grudnia 2023 r. w sprawie wzoru karty powołania do służby wojskowej pełnionej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz.U. z 2023 r. poz. 2803). Podane w tym wzorze pouczenie zawiera doprecyzowanie sposobu, w jaki ustala się termin stawiennictwa (np. „NATYCHMIAST” – nie później niż w ciągu sześciu godzin, od kiedy osoba powołana dowiedziała się o ogłoszeniu mobilizacji powszechnej lub wybuchu wojny, do miejsca określonego w karcie powołania). Dość zawile przedstawiono na karcie powołania inne niż „NATYCHMIAST” terminy stawiennictwa („Termin stawiennictwa określony np. »drugiego dnia mobilizacji do godziny 12.00« oznacza, że osoba powołana jest zobowiązana stawić się we wskazanym kolejnym dniu mobilizacji liczonym samodzielnie w stosunku do pierwszego dnia mobilizacji określonego w prawym górnym rogu pierwszej strony karty powołania”). Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że warunkach konfliktu zbrojnego stres i presja czasowa mogą utrudnić obywatelowi egzegezę tych wyjaśnień.

W pouczeniu znajdziemy też swoisty instruktaż dla obywateli zmierzających do jednostek wojskowych. Czytamy więc, że osoba powołana zabiera ze sobą kartę powołania, książeczkę wojskową, dowód osobisty, a także „inne dokumenty, według uznania, które mogą mieć wpływ na przebieg jej służby”. Nie zabrakło w nim też wskazówek na wskroś praktycznych – zaleca się tu bowiem, aby osoba powołana samodzielnie zaopatrzyła się w niezbędne rzeczy osobiste (np. przybory toaletowe, przybory do pisania), zapasową bieliznę i dzienną rację żywności (sic!).

Odpowiedzialność karna

Należy pamiętać, że za niestawienie się w terminach określonych przepisami grożą dolegliwe sankcje karne – kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 (za niestawienie się w określonym miejscu i czasie – art. 687 ustawy o obronie Ojczyzny) lub lat 5 (w przypadku trwałego uchylania się od służby – art. 688 ust. 1 pkt 6). W celu uniknięcia odpowiedzialności karnej osoba, która nie może stawić się w czasie i miejscu podanym w karcie powołania, powinna powiadomić dowódcę jednostki wojskowej, gdzie ma obowiązek się stawić, o przyczynach niemożności stawienia się oraz stawić się w oznaczonym miejscu niezwłocznie po ustaniu przyczyny uniemożliwiającej stawiennictwo.

Jakkolwiek oczywiste jest, że w sytuacji militarnego zagrożenia państwa priorytetem powinno być sprawne przeprowadzenie mobilizacji, nie sposób jednak nie zauważyć, iż wyznaczone przez prawodawcę terminy realizacji obowiązku stawiennictwa (zwłaszcza przy oznaczeniu „NATYCHMIAST” i doręczeniu w godzinach nocnych) mogą wręcz sparaliżować realizację tego zadania, narażając obywateli, którzy nie mają zamiaru uchylać się od patriotycznych powinności, na sankcje karne (niewykluczone, że zawiadomienie władz wojskowych w warunkach konfliktu zbrojnego napotkałoby przeszkody techniczne).

Choć język budzi rozbawienie, sankcje są już poważne

Delikatna sytuacja międzynarodowa sprawia, że warto rozważać różne scenariusze jej rozwoju, nawet jeśli szansa jego wystąpienia jest niewielka. W tym kontekście należy też czytać przepisy o służbie wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Mimo ich legislacyjnej niedoskonałości, tworzą one podstawę prawną zadań państwa i obowiązków obywateli w okresie konfliktu zbrojnego; sprawia to, że ich znajomość stanowi ważny element świadomego uczestnictwa w życiu publicznym. Choć stylizacja niektórych dokumentów, jakie wprowadza się tymi regulacjami, trąci niezamierzonym komizmem, dolegliwość sankcji powinna jednak skłaniać do ich poważnego potraktowania.

Niniejszy artykuł stanowi drugą odsłonę trzyczęściowego bloku artykułów dotyczących ustawy o obronie Ojczyzny, który ukazuje się na blogu Lexplorers. Zachęcamy do lektury ostatniej części, która zostanie opublikowana za tydzień, 24.04.2024 r.