Już 9 lipca br. zaczną obowiązywać zmienione przepisy Kodeksu cywilnego regulujące przedawnienie roszczeń. Zmiany są istotne, bo obejmują nie tylko skrócenie podstawowego terminu przedawnienia roszczeń, ale też zmieniają sposób stosowania instytucji przedawnienia w sprawach, w których roszczenia przysługują przeciwko konsumentom. Wyprzedzając fakty, już na wstępie warto wskazać, że ustawa wprowadza istotny wyłom w zasadzie znanej każdemu studentowi prawa, że przedawnienie uwzględniane jest przez sąd wyłączenie na zarzut pozwanego.

Krótszy okres przedawnienia

Na pierwszym miejscu należy wskazać skrócenie podstawowego okresu przedawnienia roszczeń majątkowych z 10 do 6 lat. Roszczenia będą więc przedawniać się szybciej, co w zamyśle autorów ustawy ma skłonić wierzycieli do szybszego inicjowania postępowań sądowych. Skrócenie okresu przedawnienia dotyczy podstawowego okresu przedawnienia roszczeń, który znajduje zastosowanie, gdy przepisy szczególne nie przewidują innego okresu przedawnienia. Ponadto nowy, skrócony termin przedawnienia, tj. 6 zamiast 10 lat, będzie miał zastosowanie także do roszczeń stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu lub ugodą zawartą przed sądem lub zatwierdzoną przez sąd. Obecnie takie roszczenia przedawniają się z upływem 10 lat.

Bez zmian pozostał natomiast 3-letni okres przedawnienia mający zastosowanie dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Ustawodawca nie zdecydował się też na ingerencję w terminy przedawnienia uregulowane w przepisach szczególnych, takich jak np. 2-letni termin przedawnienia roszczeń wynikających z umowy o dzieło.

Termin przedawnienia będzie upływać z końcem roku kalendarzowego

Co więcej, na potrzeby instytucji przedawnienia, ustawodawca zmienił sposób ustalania upływu terminu przedawnienia. Nowa regulacja przewiduje, że koniec terminu przedawnienia będzie zawsze przypadał na ostatni dzień roku kalendarzowego. Oznacza to, że roszczenia nie będą już przedawniały się równo po 2, 3 czy 6 (zamiast 10) latach, liczonych od daty wymagalności roszczenia, lecz zawsze na koniec roku kalendarzowego. W związku z tym dla określenia, kiedy roszczenie przedawnia się, nie będzie miała znaczenia konkretna data dzienna powstania roszczenia, lecz wystarczający będzie rok. Przykładowo, roszczenie o zapłatę czynszu za grudzień 2018r., płatnego do 10 stycznia 2019r., przedawni się jako roszczenie okresowe po 3 latach, ale nie z dniem 10 stycznia, lecz dopiero z dniem 31 grudnia 2022 r.

Można zakładać, że nowe rozwiązanie ma na celu wyeliminowanie sporów o datę powstania roszczenia. Chociaż w praktyce ustalenie konkretnej daty, w której dłużnik powinien był spełnić roszczenie i tak pozostanie aktualne. Będzie miało to znaczenie chociażby dla ustalenia daty, od której wierzycielowi należą się odsetki od kwoty głównej roszczenia.

W praktyce takie rozwiązanie oznaczać będzie w większości przypadków wydłużenie okresu na dochodzenie roszczeń ponad wskazany w ustawie okres przedawnienia. Na przykład, roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za wykonane usługi (podlegające dwuletniemu okresowi przedawnienia), wynikające z faktury, której termin zapłaty upływał w dniu 3 stycznia 2018 r., ulegnie przedawnieniu nie z dniem 3 stycznia 2020 r,. lecz dopiero z dniem 31 grudnia 2020 r. W przypadku roszczeń, do których zastosowanie będzie miał nowy 6-letni okres przedawnienia, zastosowanie omawianej zasady może w niektórych przypadkach doprowadzić w praktyce do wydłużenia okresu przedawnienia do blisko 7 lat.

Z zasady, że koniec terminu przedawnienia ma przypadać na ostatni dzień roku kalendarzowego, mają być wyłączone terminy przedawnienia krótsze niż dwa lata. W tych przypadkach upływ terminu przedawnienia nadal będzie określany tak jak dotychczas, tj. na konkretny dzień kalendarzowy ustalany w odniesieniu do konkretnej daty dniowej powstania roszczenia, a nie na ostatni dzień roku kalendarzowego.

Sąd nie uwzględni przedawnionych roszczeń przeciwko konsumentom

Istotnym novum jest wyłączenie możliwości dochodzenia roszczeń przysługujących przeciwko konsumentom po upływie terminu przedawnienia. W art. 117 kc wprowadza się bowiem dodatkowy zapis, który przewiduje, że „Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.” W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że zgodnie w nowymi regulacjami, skutek przedawnienia będzie następował z mocy samego prawa. Tym samym, w myśl nowych przepisów wykluczona będzie możliwość przymusowej realizacji przedawnionego roszczenia.

Oznacza to w praktyce, że w sprawach przeciwko konsumentom sąd z urzędu będzie badał, czy roszczenie powoda jest przedawnione.  Jeśli będzie ono przedawnione, to powództwo obejmujące takie przedawnione roszczenie będzie podlegało oddaleniu. Należy podkreślić, że uwzględnienie przedawnienia roszczenia nie będzie zależne od zgłoszenia przez konsumenta stosownego zarzutu. Obecnie upływ okresu przedawnienia sąd uwzględnia jedynie na zarzut podniesiony przez pozwanego, niezależnie od tego, czy pozwany jest przedsiębiorcą czy konsumentem. Nowe rozwiązanie wzmocni istotnie ochronę konsumentów w postępowaniu sądowym. Wobec wprowadzenia przepisu, który wprost wyłącza możliwość domagania się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi po upływie okresu przedawnienia, pozwy obejmujące przedawnione roszczenia nie będą miały szans powodzenia, nawet gdy konsument nie podniesie zarzutu przedawnienia. A w praktyce nawet wówczas, jak można przypuszczać, gdy konsument nie podejmie jakiejkolwiek obrony.

Jednocześnie jednak w nowych przepisach przewidziano, że w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów obu stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Korzystając z tego uprawnienia, sąd powinien rozważyć w szczególności: (1) długość terminu przedawnienia, (2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, (3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Decyzja o nieuwzględnieniu upływu terminu przedawnienia będzie więc zależała od oceny przed sąd okoliczności danej sprawy. Sąd powinien kierować się zasadami słuszności przy podejmowaniu decyzji o odstąpieniu od uwzględnienia przedawnienia roszczeń. Brak uwzględnienia przedawnienia roszczenia przeciwko konsumentowi ma być przy tym wyjątkiem a nie regułą. Taka sytuacja może mieć miejsce np. gdy to pozwany konsument swoim działaniem spowodował zwłokę wierzyciela w skierowaniu sprawy do sądu, a od upływu okresu przedawnienia do wniesienia pozwu nie upłynęło dużo czasu.

Stosowanie nowych reguł do roszczeń już istniejących

Ustawodawca postanowił, że nowe przepisy o przedawnieniu roszczeń będą miały zastosowanie do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych. Oznacza to m.in, że nowelizacja kc wpłynie na okres przedawnienia roszczeń, które zaczęły się przedawniać jeszcze przed jej wejściem w życie.

Jednocześnie ustawodawca wprowadził zasadę zgodnie z którą, jeżeli zgodnie z nowymi przepisami termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych (tj. 6 zamiast 10 lat), to bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie nowych przepisów. Oznacza to co prawda, że okres przedawnienia ulega skróceniu, lecz jego bieg zaczyna się dopiero z dniem wejścia w życie nowych przepisów.

Czy to oznacza, że roszczenie którego 10-letni okres przedawnienia zbliża się właśnie ku końcowi, z dniem wejścia w życie nowych przepisów zacznie się przedawniać na nowo przez okres kolejnych 6 lat? Z takim paradoksem nie będziemy mieć do czynienia. Przepisy przejściowe nowej ustawy przewidują, że jeżeli przedawnienie, rozpoczęte przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Na przykład roszczenie wymagalne od 2008 r., które podlegało 10-letniemu okresowi przedawnienia, po wejściu w życie nowych przepisów zamieniających 10-letni na 6-letni okres przedawnienia, ulegnie przedawnieniu w 2018 r. a nie dopiero w 2024 r.

Co więcej, odrębnie uregulowano wpływ nowej ustawy na istniejące już roszczenia konsumentów. Mianowicie, do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się dotychczasowe przepisy o terminach przedawnienia. Terminy przedawnienia roszczeń przysługujących konsumentom, istniejących już w dacie wejścia w życie zmian, przedawniają się więc w takich terminach jak dotychczas. Okres przedawnienia tych roszczeń nie ulega więc skróceniu z 10 do 6 lat. Jest to dobra wiadomość np. dla kredytobiorców, którzy dopiero krótko przed upływem 10-letniego okresu przedawnienia roszczeń przeciwko bankom planowali wystąpić z pozwem o zwrot nadpłaty w spłacie kredytu powstałej np. na skutek stosowania przez bank klauzul niedozwolonych.

Z drugiej strony w sprawach, w których przeciwko konsumentom są dochodzone roszczenia przedawnione, co do których do dnia wejścia w życie nowelizacji kodeksu cywilnego nie podniesiono zarzutu przedawnienia, sądy z urzędu będą musiały wziąć pod uwagę przedawnienie. Szczególnie więc przedsiębiorcy pozostający obecnie w sporach sądowych z konsumentami powinni więc wziąć pod uwagę nowe przepisy o przedawnieniu, gdyż mogą one wpłynąć na wynik toczących się już spraw przeciwko konsumentom.

Podsumowanie

Nowa regulacja przedawnienia będzie miała zastosowanie nie tylko do roszczeń powstałych po jej wejściu w życie, ale obejmie także zobowiązania istniejące wcześniej, które jeszcze się nie przedawniły. Zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy mogą więc odczuć jej skutki już w tym roku. Zmiana podstawowego okresu przedawnienia z 10 do 6 lat oznacza przede wszystkim skrócenie czasu na dochodzenie roszczeń w sądzie, jak również na wyegzekwowanie roszczeń objętych prawomocnym wyrokiem lub ugodą zawartą przed sądem. Można też zakładać, że w związku z wyłączeniem co do zasady możliwości uwzględniania przez sądy przedawnionych roszczeń przysługujących przedsiębiorcom przeciwko konsumentom, istotnie spadnie liczba pozwów wnoszonych przez firmy windykacyjne obejmujących takie przedawnione roszczenia.

Autorką artykułu jest Urszula Darkowska, radca prawny w GWW.