Dzień ślubu to – ujmując rzecz językiem nieco banalnych życzeń składanych nowożeńcom – początek nowej drogi życia. I choć chwili tej towarzyszy emocjonalne uniesienie, warto pamiętać, że zawarcie małżeństwa stanowi czynność prawną o istotnych skutkach dla statusu ekonomicznego nupturientów. Warto zatem dobrze zrozumieć konsekwencje, jakie wynikają z wyboru określonego małżeńskiego ustroju majątkowego.

Małżeńskie ustroje majątkowe – Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Podstawę prawną małżeńskich ustrojów majątkowych stanowią przepisy działu III tytułu I Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wśród małżeńskich ustrojów majątkowych wyróżnia się ustrój ustawowy (wspólność majątkowa) oraz ustroje umowne (rozdzielność majątkowa – mająca niekiedy także charakter ustroju przymusowego, ustanawianego przez sąd – i rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków). W naszym artykule zajmiemy się tylko małżeńską wspólnością majątkową jako ustrojem powstającym z mocy samej ustawy – Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Brak umowy – powstanie małżeńskiej wspólności majątkowej (wspólności ustawowej)

Jeśli nupturienci nie zawarli przed ślubem małżeńskiej umowy majątkowej, to z chwilą zawarcia małżeństwa automatycznie powstaje ustrój wspólności majątkowej – poza majątkiem osobistym męża i majątkiem osobistym żony zaczyna również funkcjonować majątek wspólny. Zasadniczo więc wszystko to, co małżonkowie nabywają w czasie trwania wspólności małżeńskiej, samodzielnie lub wspólnie z drugim małżonkiem, stanie się składnikiem majątku wspólnego.

Będą do niego trafiać w szczególności:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie ZUS;
• środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz.Urz. UE L 198 z 25.07.2019, s. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz.U. poz. 1843) każdego z małżonków.

Majątek osobisty małżonka – co nie wchodzi do majątku wspólnego?

Wspomnieliśmy już, że w ustroju wspólności majątkowej małżonkowie zachowują swoje majątki osobiste. Wchodzą do nich te elementy, które nie stanowią majątku wspólnego:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (przykładowo samochód, który jeden z małżonków nabył przed zawarciem małżeństwa);
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił (uwaga: takie postanowienie musi być wówczas wyrażone bezpośrednio w umowie darowizny lub w testamencie);
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. prawa majątkowe małżonka będącego wspólnikiem w spółce cywilnej);
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. zestaw wędkarski, kosmetyki, ubrania);
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo użytkowania);
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość (jeśli jeden z małżonków ulegnie np. wypadkowi komunikacyjnemu i ubezpieczyciel wypłaci mu odszkodowanie, to otrzymane środki pieniężne staną się składnikiem jego majątku osobistego);
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej).

Praktyczne podejście – Instrukcja zarządzania majątkiem GWW

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczące majątku wspólnego i osobistego małżonków uderzają – zwłaszcza niespecjalistę – swoją szczegółowością. Choć materia ta została ujęta w rozbudowanym katalogu, ustawodawca nie zrezygnował bynajmniej z posługiwania się nieostrymi pojęciami, podlegającymi indywidualnej analizie w kontekście relacji pomiędzy małżonkami.

Tak kazuistyczne uregulowanie przynależności określonych rzeczy do majątku wspólnego lub osobistego sprawia że inwentaryzacja mienia małżonków może stanowić wyzwanie dla osób niebędących ekspertami w zakresie prawa rodzinnego. W odpowiedzi na zapotrzebowanie klientów zespół GWW przygotował wygodne rozwiązanie – Instrukcję zarządzania majątkiem. Jest ona praktycznym narzędziem, służącym do usystematyzowania (przy wsparciu ekspertów GWW) wszystkich elementów wchodzących majątku wspólnego lub osobistego małżonków.