Zatrudnianie młodocianych i absolwentów

Zbliża się sezon wakacyjny, co z jednej strony wiąże się ze zwiększoną absencją pracowników spowodowaną urlopem wypoczynkowym, zaś z drugiej – wzmożonym zapotrzebowaniem na pracę w niektórych branżach. Aby uzupełnić braki kadrowe w tym okresie pracodawcy mogą korzystać m.in. z pracy młodocianych czy absolwentów.

W świetle obowiązujących przepisów prawa istnieje kilka dopuszczalnych form korzystania z pracy młodocianych i absolwentów. Młodocianym w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat (art. 190 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1320 z późn. zm.). Pracodawca może zatrudnić młodocianych, o ile ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową i przedstawią świadectwo lekarskie, które stwierdza, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Jeżeli młodociany nie ukończył szkoły podstawowej, jego zatrudnienie jest dopuszczalne wyjątkowo, na warunkach określonych w przepisach Kodeksu pracy.

Zatrudnienie przy pracach lekkich

Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, w innym celu niż przygotowanie zawodowe, tylko przy wykonywaniu prac lekkich. Co oznaczają prace lekkie? Prace, które nie mogą powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego ani utrudniać wypełniania obowiązku szkolnego i które nie stanowią prac wzbronionych młodocianym określonych w rozporządzeniu wydanym przez Radę Ministrów¹. Aby zatrudnić młodocianych na podstawie umowy o pracę do wykonywania prac lekkich, pracodawca powinien ustalić wykaz lekkich prac (w regulaminie pracy albo w osobnym akcie, jeżeli nie ma obowiązku wydania regulaminu) po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Warto również pamiętać, że warunki zatrudnienia pracowników młodocianych (np. w zakresie czasu pracy czy BHP) różnią się od warunków pracy pozostałych pracowników. Pracodawca ma również obowiązek prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

Młodociany może zawrzeć umowę o pracę bez zgody przedstawiciela ustawowego (rodzica) oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą stosunku pracy. Przedstawiciel ustawowy ma jednak prawo rozwiązać stosunek pracy młodocianego za zezwoleniem sądu opiekuńczego, gdy stosunek ten sprzeciwia się dobru tej osoby (art. 22 § 3 k.p.).

Umowy cywilnoprawne

Dopuszczalną formą korzystania z pracy młodocianych czy absolwentów są również umowy cywilnoprawne. Do najpopularniejszych z nich należą umowa zlecenia i umowa o dzieło. Należy jednak pamiętać, że czynności/zadania, które zleceniodawca lub zamawiający chce powierzyć na podstawie takiej umowy, powinny być odpowiednie do charakteru danej umowy, jak również nie zagrażać zdrowiu młodocianego. Co istotne, młodociany/absolwent nie powinien w praktyce wykonywać tych czynności w warunkach podporządkowania co do czasu, miejsca czy sposobu ich wykonywania. Podporządkowanie jest bowiem jedną z charakterystycznych cech stosunku pracy.

Aby zawrzeć umowę cywilnoprawną z młodocianym wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, czyli najczęściej rodzica. Wynika to z faktu, że młodociany posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a do ważności czynności, przez którą taka osoba zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem (z wyłączeniem umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego), niezbędna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (art. 17 i 20 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1740 z późn. zm.). Co jeżeli młodociany zawrze umowę cywilnoprawną bez zgody przedstawiciela ustawowego? Wówczas umowa będzie ważna, o ile przedstawiciel ustawowy ją potwierdzi. W tym celu zleceniodawca czy zamawiający może wyznaczyć przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy.

Praktyka absolwencka

Pracodawca może również przyjąć osobę, która ukończyła co najmniej gimnazjum lub ośmioletnią szkołę podstawową i w dniu rozpoczęcia praktyki nie ukończyła 30. roku życia, na tzw. praktykę absolwencką². Służy ona temu, aby ułatwiać absolwentom uzyskiwanie doświadczenia i nabywanie umiejętności praktycznych niezbędnych do wykonywania pracy. Co istotne, praktyka absolwencka może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny. Podmiot, który przyjmuje absolwenta na praktykę, powinien zawrzeć z nim pisemną umowę o praktyką absolwencką. Umowa ta powinna określać w szczególności: rodzaj pracy, w ramach której praktykant ma uzyskiwać doświadczenie i nabywać umiejętności praktyczne, okres odbywania praktyki, tygodniowy wymiar czasu pracy w ramach praktyki oraz wysokość świadczenie pieniężnego – jeżeli praktyka ma być odbywana odpłatnie. Co istotne, można zawrzeć umowę o praktykę absolwencką tylko na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Staż uczniowski

Specyficzną formą korzystania z pracy młodocianych czy absolwentów są również różnego rodzaju praktyki zawodowe i staże. Wśród nich można wyróżnić m.in. staż uczniowski. Uczniowie technikum i branżowej szkoły I stopnia, którzy nie są młodocianymi pracownikami, w okresie nauki mogą bowiem odbywać staż w rzeczywistych warunkach pracy, w zawodzie, w którym się kształcą³. Podmiot, który przyjmuje na staż uczniowski powinien zawrzeć z uczniem albo rodzicami niepełnoletniego ucznia, w formie pisemnej, umowę o staż uczniowski. Powinna określać ona w szczególności: miejsce i okres odbywania stażu uczniowskiego, nazwę i adres szkoły, do której uczęszcza uczeń, zawód, w którego zakresie będzie odbywał staż uczniowski, oraz wysokość świadczenia pieniężnego należnego uczniowi, o ile staż ma charakter odpłatny. Obowiązkiem pracodawcy jest również ustalenie wraz z dyrektorem szkoły, do której uczęszcza uczeń, oraz w uzgodnieniu z uczniem albo jego rodzicem (jeżeli uczeń jest niepełnoletni) zakresu treści nauczania oraz dobowego i tygodniowego wymiar czasu odbywania stażu uczniowskiego.

Podsumowując, choć pracodawca ma pewną dowolność w zakresie wyboru formy zatrudnienia młodocianego czy absolwenta, każdorazowo powinien wziąć pod uwagę przede wszystkim rodzaj powierzanej pracy i warunki jej wykonywania. Jeżeli chce uniknąć formalności związanych z zatrudnianiem młodocianego/absolwenta na podstawie umowy o pracę, może rozważyć np. przyjęcie go na praktykę absolwencką. Zatrudniając zaś młodocianego/absolwenta na podstawie umowy cywilnoprawnej, powinien pamiętać o tym, aby faktyczne warunki wykonywania tej umowy nie odpowiadały warunkom charakterystycznym dla stosunku pracy.

¹ Zob. rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1509 z późn. zm.)

² Zob. art. 2 ustawy z 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich, t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1244 z późn. zm.

³ Zob. art. 121a Prawa oświatowego z 14 grudnia 2016 r., t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1082 z późn. zm.