Okres przedawnienia zobowiązania podatkowego wynosi 5 lat. Termin ten może być jednak w łatwy sposób wydłużony przez urzędników skarbówki. Odkąd wszedł w życie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, wystarczy wszcząć postępowanie karne skarbowe. Okazuje się, że dla fiskusa to idealny sposób na ucieczkę przed negatywnymi skutkami przedawnienia.

(Nie)uzasadnione podejrzenie

Postępowanie karne skarbowe powinno wszczynać się wtedy, kiedy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. W przypadku przestępstw polegających na podaniu w deklaracji nieprawdy co do rzeczywistej wysokości zobowiązania podatkowego, określenie momentu, kiedy możemy mówić o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa jest szczególnie trudne. Zwłaszcza w sprawach, w których podatnik spiera się z organem o wysokość należnego podatku. Ponieważ złożona przez podatnika deklaracja korzysta z domniemania prawdziwości ujętych w niej danych, przyjmuje się, że uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa pojawia się dopiero w momencie prawnie skutecznego zakwestionowania deklaracji podatnika. Dlatego utrwaloną praktyką organów skarbowych jest ewentualne wszczynanie postępowań karnych skarbowych nie wcześniej niż po zakończeniu postępowania podatkowego, a więc po wydaniu decyzji w II instancji, a często dopiero po zakończeniu sporu przed sądami administracyjnymi.

Zdarza się jednak, że organy skarbowe decydują się na wszczęcie postępowania karnego skarbowego jeszcze w trakcie postępowania podatkowego. Nierzadko jeszcze przed wydaniem decyzji w I instancji, a w skrajnych przypadkach nawet przed zebraniem materiału dowodowego w sprawie podatkowej. Jakie są powody tak szczególnego podejścia do kwestii ewentualnej odpowiedzialności karnej skarbowej podatnika, że organy skarbowe decydują się opuścić koleiny utrwalonej praktyki?

Wygodne narzędzie

Odpowiedź jest prosta i jednoznaczna. Okoliczności wszczynania postępowań karnych skarbowych w trakcie postępowań podatkowych nie pozostawiają wątpliwości co do rzeczywistego powodu ich inicjowania. Otóż wszczynanie postępowań karnych skarbowych w trakcie postępowania podatkowego ma  miejsce niemal wyłącznie wtedy, kiedy zobowiązanie podatkowe zagrożone jest przedawnieniem. Zgodnie bowiem z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej  wszczęcie postępowania karnego skarbowego zawiesza bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Urzędnicy bez najmniejszych skrupułów i jakiegokolwiek zażenowania korzystają więc z możliwości, jaką daje art. 70 § 6 pkt 1 Op. Kiedy widzą, że nie będą w stanie zakończyć prowadzonego postępowania przed terminem przedawnienia podatku, proszą (często oficjalnie) swoich kolegów z pionu postępowań karnych skarbowych o wszczęcie stosownego postępowania, które zawiesi bieg terminu przedawnienia.

Dlatego przytłaczająca większość instrumentalnych postępowań karnych skarbowych wszczynana jest dosłownie na sam koniec 5-letniego okresu przedawnienia. Najczęściej w III i IV kwartale ostatniego roku tego okresu. Bywa, że wszczęcie jest gwiazdkowo-sylwestrowym „prezentem” i następuje w ostatnich dniach grudnia.

O tym, że wszczynanie postępowań karnych skarbowych w trakcie toczącego się postępowania podatkowego jest działaniem – najdelikatniej rzecz ujmując – przedwczesnym świadczy to, że  są one z reguły zawieszane. A nawet jeśli są „prowadzone”, to pozostają na etapie postępowania przygotowawczego, aż do czasu zakończenia postępowania podatkowego. Powodem tak zawieszania jak i daleko posuniętej wstrzemięźliwości w ich prowadzeniu jest konieczność oczekiwania na wynik równolegle prowadzonego postępowania podatkowego. Ciśnie się na usta pytanie: „Po co wszczynać postępowanie karne skarbowe, skoro nie znamy wyniku postępowania podatkowego”. Odpowiedź już poznaliśmy.

Skala zjawiska

Jak często wszczyna się postępowanie karne skarbowe w sytuacji, kiedy istnieje ryzyko przedawnienia podatku przed zakończeniem postępowania wymiarowego? Czy jest to zjawisko powszechne? Nie dysponujemy publicznie dostępnymi i kompletnymi danymi, które pozwoliłyby odpowiedzieć na powyższe pytania. Organy administracji skarbowej konsekwentnie odmawiają udostępniania informacji na ten temat. Starają się strzec informacji, które wyświetliłyby zjawisko instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych jak i pozwoliły poznać jego skalę. Na szczęście nie zawsze skutecznie.

Dysponujemy  danymi (nie zawsze kompletnymi) za lata 2008-2014, pochodzącymi od 6 urzędów kontroli skarbowej. Czy dane te potwierdzają tezę o instrumentalnym stosowaniu art. 70 § 6 pkt 1 Op i wszczynaniu postępowań karnych skarbowych wyłącznie w celu zawieszania biegu terminu przedawnienia podatku?

O tym w następnym wpisie.

Autorem artykułu jest Joanna Waśko, adwokat w GWW.