Rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków od przeszło 20 lat regulują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Obserwacja obrotu prawnego wskazuje, że rozwiązanie to pozostaje wciąż niedoceniane przez polskich małżonków. Kontynuując cykl poświęcony małżeńskim stosunkom majątkowym, w prezentowanym artykule przypominamy podstawowe cechy tego małżeńskiego ustroju majątkowego.

Trochę historii i komparatystyki – rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków w Polsce

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków została wprowadzona do polskiego systemu prawnego nowelizacją Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO), która weszła w życie 19 lipca 2004 r. Dokonało się to wraz z wprowadzeniem szerszych – choć bynajmniej nie rewolucyjnych – zmian do regulacji małżeńskich ustrojów majątkowych. Jako argumenty za ustawową regulacją rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków wskazywano pozytywne doświadczenia na tle innych porządków normatywnych – nie tylko w Niemczech, gdzie jest to ustrój ustawowy, ale także w pozostałych krajach europejskich o silnej gospodarce rynkowej.

O sukcesie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków w państwach wysoko rozwiniętych przesądziły dwa czynniki. Po pierwsze, z ustroju „pełnej” rozdzielności majątkowej czerpie ona rozłączenie majątków żony i męża, a z małżeńskiej wspólności majątkowej – zabezpieczenie interesu prawnego i ekonomicznego tego z małżonków, który ogranicza swoją aktywność zawodową w celu zaspokajania bieżących potrzeb rodziny. Rozwiązanie takie dobrze odpowiada zatem popularnemu modelowi rodziny – jedno z małżonków koncentruje się na budowaniu wspólnego dobrobytu, drugie zaś zajmuje się domem.

W poprzednim artykule omówiliśmy ogólnie ustrój rozdzielności majątkowej. Przyjrzyjmy się zatem szczegółowym przepisom regulującym rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków a intercyza

Do powstania rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków konieczne jest zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej, potocznie zwanej intercyzą. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego.

Jak stanowi Kodeks rodzinny i opiekuńczy (art. 51² KRO), do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności pełnej. Ujmując to prościej –do czasu ustania tej wspólności majątkowej relacje między małżonkami nie różnią się od tych znanych ze „zwykłej” rozdzielności majątkowej. Ustroje te różnicują się dopiero z ustaniem takiej rozdzielności – zachodzi bowiem, wskazany w nazwie tej instytucji prawnej, obowiązek „wyrównania dorobków” między małżonkami lub małżonkiem a spadkobiercami drugiego małżonka.

Dorobek – jak obliczyć?

Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej (art. 51³ § 1 KRO). Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia (art. 51³ § 3 KRO).

Przepisy prawa dość precyzyjnie określają, jakie składniki majątku powinny być uwzględniane przy obliczeniu dorobku. Tak oto, jeśli umowa miedzy małżonkami nie stanowi inaczej, do dorobku nie wlicza się:

• przedmiotów nabytych przed zawarciem tej umowy;
• przedmiotów majątkowych nabytych przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
• praw niezbywalnych, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
• przedmiotów uzyskanych z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (z wyłączeniami dotyczącymi renty);
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
• praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, a także przedmiotów nabytych w zamian za wymienione tu składniki majątku małżonka.

Do dorobków wlicza się natomiast wartość:

• darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób;
• usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka;
• nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Wyrównanie dorobków – uwaga na przedawnienie!

W przypadku ustania rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek okazał się mniejszy, ma prawo żądać od drugiego małżonka wyrównania dorobków. Co do zasady roszczenie tego małżonka będzie obejmować ½ nadwyżki dorobku drugiego małżonka nad jego dorobkiem. Trzeba przy tym pamiętać, że na podniesienie takiego żądania małżonek o mniejszym dorobku ma tylko 6 lat – po tym terminie jego roszczenie, jak większość roszczeń, przedawnia się według ogólnych przepisów prawa cywilnego. W razie śmierci jednego z małżonków wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu.

Wyrównanie dorobków następuje przez zapłatę (sumy pieniężnej) lub przeniesienie prawa (np. własności nieruchomości). Dodajmy, że z ważnych powodów obowiązek wyrównania dorobków może zostać zmniejszony na żądanie każdego z małżonków, na żądanie zaś spadkobierców małżonka – tylko w razie wytoczenia przez spadkodawcę powództwa o unieważnienie małżeństwa, rozwód lub wystąpienia o orzeczenie separacji.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków – co ma być tak jak w kodeksie, a co można zmienić umową?

Warto zauważyć, że kompleksowa regulacja rozdzielności majątkową z wyrównaniem dorobków, jaką znajdujemy w KRO, pozostawia całkiem sporą przestrzeń umowie między małżonkami. Przede wszystkim umowa ustanawiająca taki ustrój, o czym już wspomnieliśmy, może modyfikować zakres przedmiotowych majątkowych zaliczanych do dorobku bądź pomijanych przy ustaleniu jego wartości. Ponadto, jak się wydaje, dopuszczalne jest określenie innego niż ½ stosunku wyrównania dorobków oraz wprowadzenie np. klauzuli określającej maksymalną wartość żądania drugiego małżonka.

Elastyczność ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków – ograniczona przepisami ustawy na korzyść słabszego ekonomicznie małżonka – sprawia, że rozwiązanie to powinno zdobyć szersze niż dotąd uznanie wśród aktywnych biznesowo małżeństw.

W ukształtowaniu warunków takiej umowy w zgodzie z literą prawa oraz gospodarczym interesem małżonków wsparcia udzielą specjaliści zespołu private client GWW (więcej na temat naszych usług: https://gww.pl/obszary/klienci-indywidualni/).