Zmiana pokoleniowa, jakiej doświadczają obecnie polskie firmy rodzinne, skłania do poszukiwania rozwiązań prawnych, pozwalających na stopniowe przekazywanie biznesu następcom przy jednoczesnym zachowaniu pasywnego dochodu i władztwa prawnego nad majątkiem firmy. Jednym z takich rozwiązań jest dzierżawa przedsiębiorstwa. Decydując się na zawarcie takiej umowy, warto jednak przemyśleć także jej skutki podatkowe.

Dzierżawa przedsiębiorstwa, czyli jak czynsz dzierżawny może stać się pewną emeryturą

Umowa dzierżawy – ujmując to cywilistycznie – należy do tzw. umów nazwanych (została uregulowana w Kodeksie cywilnym). Jeśli ma ona za przedmiot przedsiębiorstwo (jako całość – czyli wszelkie jego składniki majątkowe np. nieruchomości, ruchomości, dokumentację, patenty, licencje), dzierżawa taka jest umową pomiędzy osobą, która wydzierżawi przedsiębiorstwo za wynagrodzeniem w postaci czynszu (wydzierżawiającym), a przedsiębiorcą lub spółką, która będzie prowadzić działalność i czerpać z niej zyski (dzierżawcą). Warto dodać, że wydzierżawić przedsiębiorstwo może zarówno przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, jak również spółka. Z uwagi zaś na fakt, że umowa ta jest zawierana między przedsiębiorcami, przepisy pozostawiają dużą swobodę w kształtowaniu czynszu oraz innych wzajemnych zobowiązań stron.

Elastyczność kształtowania stosunku prawnego dzierżawy sprawia z kolei, że praktyka obrotu gospodarczego wypracowała – na pierwszy rzut oka nieoczywisty – sposób wykorzystania tej instytucji. Umożliwia ona bowiem przekazanie przedsiębiorstwa do zarządzania dzieciom (jako dzierżawcom), pozostawiwszy sobie – jako środki na utrzymanie – czynsz dzierżawny.  Pozwala to wydzierżawiającemu nie tylko zachować własność przedsiębiorstwa, które zbudował wysiłkiem wielu lat pełnych wyrzeczeń, ale także śledzić postępy swoich potencjalnych następców w prowadzeniu spraw przedsiębiorstwa. Jeśli okazałyby się niezadowalające, przez wypowiedzenie umowy dzierżawy założyciel rodzinnego biznesu powróci do bezpośredniego zarządzania firmą.

Zamieszkanie w Polsce – rezydencja podatkowa wobec dzierżawy przedsiębiorstwa

Atrakcyjność wydzierżawienia przedsiębiorstwa następcom prawnym każe spojrzeć także na podatkowe skutki zastosowania tej instytucji. Jeśli wydzierżawiający będzie zamieszkiwał w Polsce – najprawdopodobniej pozostanie polskim rezydentem podatkowym. W takiej sytuacji sposób opodatkowania zależy przede wszystkim od tego, czy rozliczany jest w ramach działalności gospodarczej, czy też poza nią. Kwestia dotycząca zaklasyfikowania składników majątkowych do przedsiębiorstwa czy majątku prywatnego była sporna w interpretacji organów podatkowych oraz orzeczeniach sądów administracyjnych. Spory te rozstrzygnęła uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego zapadła w sprawie dotyczącej wynajmu nieruchomości (zob. uchwała NSA z dnia 24 maja 2021 r., sygn. II FPS 1/21).

NSA uznał, że – choć dzierżawa składnika majątku, co do zasady, jest opodatkowana poza działalnością – sam związek przedsiębiorstwa (jako całości) z wykonywaną działalnością gospodarczą sprawia, że jego dzierżawa będzie opodatkowana jako przychód z działalności. Oczywiście, nie pozbawia to wydzierżawiającego możliwości wyboru między trzema reżimami podatkowymi (zasady ogólne (12/32%), podatek liniowy (19%) oraz ryczałt (8,5/12,5%) czy prawa do skorzystania ze zwolnienia kwotowego z VAT (do 200 000 zł w skali roku).

Jesień życia w tropikach – rezydencja podatkowa i zakład podatkowy przy dzierżawie przedsiębiorstwa

Przekazanie faktycznego zarządzania rodzinnym przedsiębiorstwem kolejnemu pokoleniu wiąże się często z wyjazdem za granicę. W przypadku zamieszkania za granicą najprawdopodobniej dojdzie do zmiany rezydencji podatkowej, o ile wraz z przeprowadzką przeniesiemy centrum interesów życiowych (temat rezydencji podatkowej szczegółowo wyjaśniam w artykule: https://lexplorers.pl/transgraniczne-opodatkowanie-pracownika/). Pojawia się wówczas pytanie: czy dochód z dzierżawy przedsiębiorstwa będzie opodatkowany w Polsce, za granicą, czy w obydwu krajach?

Zgodnie z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartymi przez Polskę działalność gospodarcza opodatkowana jest, co do zasady, w kraju rezydencji podatkowej. Reguła ta spotyka się z modyfikacjami dotyczącymi wykonywania działalności w ramach tzw. zakładu (ang. permanent establishment), czyli stałej placówki, w której wykonywana jest działalność gospodarcza na terenie kraju innego niż kraj rezydencji.

Przykładowo: jeśli przedsiębiorca mieszkałby wraz z rodziną na terytorium Czech, codziennie zaś dojeżdżałby do biura w Polsce, należy przyjąć, że byłby on rezydentem podatkowym w Czechach, a działalność za pośrednictwem zakładu prowadziłby on w Polsce. W takiej sytuacji dochód z działalności gospodarczej musi opodatkować w Polsce (kraju zakładu) oraz w Czechach (kraju rezydencji) – zgodnie z właściwą metodą unikania opodatkowania (metody unikania podwójnego opodatkowania omawiam w artykule: https://lexplorers.pl/transgraniczne-opodatkowanie-pracownika/).

Czy zatem wydzierżawione przedsiębiorstwo będzie stanowiło zakład dla podatnika – a co za tym idzie – podatnik będzie musiał rozliczać się w Polsce z dochodów z dzierżawy? Niekoniecznie. Jeżeli przedsiębiorca oddaje w dzierżawę całe przedsiębiorstwo bez utrzymania w tym celu stałej placówki (np. przez posiadanie własnych pracowników lub biura), zakład w kraju położenia przedsiębiorstwa nie powstanie. Oznacza to, że w omawianym przypadku podatnik nie będzie zobowiązany do zapłaty podatku w Polsce, a jedynie w kraju, w którym zamieszkuje.

Wydzierżawienie przedsiębiorstwa – duże korzyści przy niewielkim ryzyku

Z przedstawionej analizy wynika, że zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i podatkowego, dzierżawa przedsiębiorstwa będzie efektywnym sposobem zabezpieczenia przychodu osób, które zamierzają (z racji wieku czy sytuacji osobistej) ograniczyć zaangażowanie w bezpośrednie prowadzenie biznesu. Oczywiście, przed zawarciem umowy dzierżawy przedsiębiorstwa, nawet z najbliższymi, warto przemyśleć taką decyzję w kontekście profilu danego przedsiębiorstwa i relacji z potencjalnymi dzierżawcami. Choć nie ma rozwiązań optymalnych dla każdej firmy, doświadczony doradca wskaże te, które w największym stopniu będą odpowiadać konkretnym potrzebom.