Nastawiajcie zegarki – ucieka termin przedawnienia

W czasie stanu epidemii czy zagrożenia epidemicznego ustawodawca nie pozwalał zamawiającym potrącać kar umownych wykonawcom zamówień publicznych. Oficjalnie stan zagrożenia wciąż trwa, ale zakaz potrącania kar umownych został uchylony. Datą, na którą w najbliższym czasie trzeba uważać, jest 1 kwietnia.

Zarówno zamawiający publiczni, jak i wykonawcy z pewnością pamiętają art. 15r¹ ustawy covidowej*, który w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego w związku z COVID-19 i przez 90 dni od dnia odwołania ostatnio obowiązującego z ww. stanów zabraniał potrącać kary umowne, zastrzeżone na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy ws. zamówienia publicznego, z wynagrodzenia wykonawcy lub z innych jego wierzytelności. Przepis zabraniał również dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania takiej umowy. Warunek zastosowania tego przepisu był jeden: zdarzenie, w związku z którym zastrzeżono karę, musiało nastąpić w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, a zatem od 20 marca 2020 r.

Chociaż szczęśliwie nie odnotowujemy dzisiaj tak wielu zachorowań, a ponadprzeciętna liczba respiratorów nie musi pracować 24 godz. na dobę, stan zagrożenia epidemicznego wciąż trwa**. Kary umowne już jednak można potrącać, a termin przedawnienia, który został zawieszony na podstawie ww. artykułu, rozpocznie się lub będzie biegł dalej, ponieważ – po prostu – ustawodawca uchylił art. 15r¹ ustawy covidowej, wprowadzając w tym zakresie nowe terminy.

Zmiana przepisów na kryzys

Kwestie zaspokajania potrzeb z kar umownych i zabezpieczeń należytego wykonania umowy rozwiązano w Ustawie z 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy o Rządowym Funduszu Rozwoju Dróg oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1768). W art. 32 ust. 1 ww. ustawy podano, że w przypadku roszczeń, których dochodzenie zostało ograniczone na podstawie art. 15r¹ ust. 1 ustawy covidowej, zamawiający może potrącić kary umowne z wynagrodzenia wykonawcy lub z innych jego wierzytelności, a także dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Wprowadzono jednak określone terminy.

Tak oto, jeśli kara dotyczy zdarzenia powstałego:

• do 31 grudnia 2020 r., zamawiający może potrącać lub dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia najwcześniej od 1 października 2022 r.;
• w okresie 1 stycznia–31 grudnia 2021 r., zamawiający może potrącać lub dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia najwcześniej od 1 stycznia 2023 r.;
• w okresie 1 stycznia–24 sierpnia 2022 r., zamawiający może potrącać lub dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia najwcześniej od 1 kwietnia 2023 r.

Jak zatem widać, tej części kar, która związana jest ze zdarzeniami powstałymi najpóźniej 31 grudnia 2021 r., można już dochodzić. Ta część kar natomiast, która dotyczy zdarzeń powstałych w okresie 1 stycznia–24 sierpnia 2022 r., może być potrącana po prima aprilis, i to nie w ramach żartu.

W wielu przypadkach zatem kluczową datą będzie zbliżający się 1 kwietnia. Szczególnie wykonawcy powinni przygotować się na możliwe ograniczenia wpływów z wynagrodzeń, ewentualnie – tam, gdzie to możliwe – przygotować argumentację do obrony przed potrąceniem.

Trzeba też pamiętać, że po ww. datach terminy przedawnienia roszczeń z tytułu kar umownych, których bieg nie rozpoczął się do 24 sierpnia 2022 r., a rozpoczęty uległ zawieszeniu do tego dnia, odpowiednio rozpoczynają swój bieg od dat wskazanych wyżej w punktach 1–3, tj. odpowiednio od 1 października 2022 r., 1 stycznia 2023 r. oraz 1 kwietnia 2023 r.

Zabezpieczenie należytego wykonania umowy

Ważną informacją dla stron umów o wykonanie zamówienia publicznego jest jeszcze to, że jeśli kara umowna dotyczy okresu opisanego w punkcie 3 powyżej, a ważność zabezpieczenia należytego wykonania umowy upływa przed 1 kwietnia 2023 r., to zamawiający może zaspokoić się z tego zabezpieczenia jeszcze przed 1 kwietnia, chyba że wykonawca, na 14 dni przed upływem ważności zabezpieczenia, każdorazowo przedłuży jego ważność lub wniesie nowe zabezpieczenie, którego warunki zaakceptuje zamawiający.

Wykonawcy powinni więc przede wszystkim przeanalizować swoją sytuację i podjąć odpowiednie działania zaradcze. Przede wszystkim będą to:

• weryfikacja przesłanek naliczenia kar umownych w zawartych umowach o wykonanie zamówienia publicznego;
• weryfikacja, czy zamawiający naliczyli kary umowne za okres objęty zakazem potraceń;
• przygotowanie argumentacji i dokumentacji, która uzasadnia zwolnienie z odpowiedzialności.

Nowe zdarzenia

Oczywiście opisane daty, w tym 1 kwietnia 2023 r., nie mają zastosowania do kar umownych, które mają związek ze zdarzeniami powstałymi po 24 sierpnia 2022 r. Wszelkich kar, które mają związek ze zdarzeniami powstałymi po 24 sierpnia 2022 r., zamawiający może dochodzić niezależnie od opisanych przepisów, na podstawie ogólnych zasad.

* Ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.).

** Por. § 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z 16 grudnia 2022 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu zagrożenia epidemicznego (Dz.U. poz. 2736).