Ze względu na fakt, że wielu obywateli polskich żyje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, aktualne staje się pytanie o zakres ich powinności wojskowych w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

W prezentowanym tekście kontynuujemy rozważania o ramach prawnych służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. W poprzednich tekstach z tego cyklu przyglądaliśmy się zakresowi wyłączeń z obowiązku służby wojskowej [link] oraz procedurze powołania i karnoprawnym konsekwencjom niestawiennictwa obywatela w jednostce wojskowej [link]. Ponieważ wielu obywateli polskich przebywa poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, przedstawione rozważania warto uzupełnić o analizę skutków tego stanu rzeczy dla wykonywania przez nich obowiązku obrony Ojczyzny w warunkach konfliktu zbrojnego.

Czy stałe zamieszkanie poza granicami kraju ma wpływ na status osoby podlegającej obowiązkowi pełnienia służby wojskowej?

Co do zasady obywatel polski, który równocześnie jest obywatelem innego państwa, nie podlega obowiązkowi obrony, jeżeli stale zamieszkuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Dla służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny nie poczyniono jednak zastrzeżenia, jakie obowiązuje w stosunku do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej (nie powołuje się do niej obywateli polskich, którzy stale zamieszkują za granicą przez okres co najmniej 2 lat i którzy nie posiadają miejsca pobytu stałego albo czasowego trwającego ponad 3 miesiące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej). Przy analizie przedmiotowych przepisów trzeba bowiem zwrócić uwagę na to, że zgodnie z ustawą o obronie Ojczyzny „służba wojskowa w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny” jest tylko jedną kilku postaci czynnej służby wojskowej (obok zasadniczej służby wojskowej, terytorialnej służby wojskowej, służby w aktywnej rezerwie w dniach tej służby oraz odbywaniu ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy i zawodowej służby wojskowej.

Naszym zdaniem analiza przepisów o służbie wojskowej w okresie mobilizacji i w czasie wojny prowadzi więc do wniosku, że obywatel polski, któremu w ramach kwalifikacji wojskowej została nadana kategoria A (ewentualnie B, D), stale zamieszkujący poza granicami Polski, w braku przeciwwskazań zdrowotnych będzie obowiązany do pełnienia służby wojskowej w sytuacji ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Choć należy przypuszczać, że powołanie takich osób zapewne nie będzie dla władz wojskowych priorytetem, nie można też wykluczyć, że do niego nie dojdzie. Sam więc wyjazd za granicę – przynajmniej de iure – nie wystarcza, aby uniknąć służby wojskowej w warunkach mobilizacji lub wojny.

Znaczenie obowiązków z zakresu ewidencji ludności

W tekście dotyczącym procedury mobilizacji podkreślaliśmy, że niestawiennictwo w miejscu powołania w określonym – zwykle bardzo krótkim, liczonym nawet w godzinach – terminie jest zagrożone sankcjami karnymi (zależnie od interpretacji zachowania sprawcy przez sąd wymiar kary będzie niż krótszy od 3 lub 5 lat). Aby uniknąć więc ryzyka odpowiedzialności karnej, warto zweryfikować, czy wyjazd z kraju z zamiarem stałego pobytu został w należyty sposób zgłoszony. W warunkach dzisiejszej, niemal nieograniczonej mobilności łatwo zapomina się bowiem o obowiązku zgłoszenia (art. 36 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, Dz.U z 2022 r. poz. 1191) swojego wyjazdu przez każdą osobę, która chce wyjechać za granicę na dłużej niż 6 miesięcy z zamiarem powrotu lub planuje wyjechać z Polski na stałe. W ten sposób obywatel, który nie stawił się w wyznaczonym terminie do jednostki wojskowej, może uzasadnić przed jej dowódcą, że niestawiennictwo takie było usprawiedliwione.

Nie lekceważmy szczegółów!

Choć – miejmy nadzieję! – konieczność powrotu z zagranicy w związku z ogłoszeniem mobilizacji lub wybuchem wojny pozostanie scenariuszem czysto teoretycznym, a wykładnia regulujących te zagadnienia przepisów będzie tylko ćwiczeniem wykładni abstrakcyjnej, przypadek ten pokazuje, jak istotne bywa przestrzeganie często niedocenianych i zapomnianych przepisów prawa administracyjnego (tutaj: o ewidencji ludności). Ich zlekceważenie może bowiem skutkować odpowiedzialnością na podstawie norm należących do innych dziedzin prawa.

Ten artykuł stanowi ostatni z 3-częściowego cyklu artykułów traktujących o powołaniu do wojska. Zdajemy sobie sprawę, że powyższy artykuł dotyczy jedynie wybranych zagadnień, a do omówienia pozostaje jeszcze wiele kwestii, które mogłyby Państwa zainteresować. Zachęcamy do kontaktu – jesteśmy do Państwa dyspozycji.